post-title

Müslüm Maqomayevə qismət olmayan an – “Baharın 17 anı”

45 il öncə, 11 avqust 1973-cü ildə “Baharın on yeddi anı” filminin nümayişi başlanıb. Film sovet tamaşaçılarının diqqətini o qədər özünə çəlb edib ki, “Ştirlis” ekranlarda peyda olunda küçələrdə insanların sayı azalırmış. Statistikaya görə, Yulian Semyonovun eyniadlı romanı əsasında Tatyana Lioznovanın lentə aldığı bu filmi 200 milyondan artıq tamaşaçı seyr edib. 

3 il ərzində ərsəyə gələn filmdə ən maraqlı məqam aktyorların seçilməsidir. Ümumiyyətlə, filmin ideyası yaranandan çəkilişlərə bir neçə həftə qalmışa qədər Ştirlis roluna Vyaçeslav Tixonovun çəkilməsi nəzərdə tutulmayıb. Ssenari müəllifi və rejissor baş qəhrəman obrazında Arçil Qomiaşvilini, yaxud Oleq Strijenovu görmək arzusunda olublar. Ancaq hər iki aktyor başqa filmlərdə çəkilişlərdə olduqlarından, onlar Ştrilis roluna təklif alanda 3 il ərzində özlərini bu filmə həsr edə bilməyəcəklərini səmimi etiraf ediblər. Rejissorun qəbulunda isə hər gün onlarla yeni “Ştirlis”lər növbəyə durublar. Rejissor assisentinin gözlənilməz bir təklifi “Ştirlis” probleminə son qoyub. O, Vyaçeslav Tixonovu sınaq çəkilişlərinə dəvət etməyi təklif edib və bununla da məsələ öz həllini tapıb.

Filmdəki rus radisti Ketin roluna aktrisa İrina Alfyorova təsdiq edilib. Ancaq onun təcili xarici ölkəyə ezamiyyəti məsələsi son anda hər şeyi dəyişib və bu rola heç özü də gözləmədən Yekaterina Qradova çəkilib. Çəkilişlərdən sonra rejissor bu yerdəyişməni uğurlu adlandırıb.

Filmdəki maraqlı məqamlardan biri rus radisti Ketin təqiblərdən gizlənərkən qucağındakı iki körpə uşaqla bağlıdır. Çəkiliş zamanı əvvəlcə həmin körpələri kuklalarla əvəz ediblər. Operatorların peşəkarlığına baxmayaraq səhnə süni alınıb və qərara gəlinib ki, çəkilişdə canlı körpələr olmalıdır. Beləliklə, həmin səhnəyə 6 uşaq çəkilib. Vaxt baxımından çəkilişlər uzun çəkdiyindən körpələr böyüyüb və ayrı-ayrı 3 cütlük bu səhnənin qəhrəmanları olublar.

Image result for Baharın 17 anı

Bütün çəkiliş qrupu Müller rolunda aktyor Vcevolod Sanayevi görmək istəyiblər. Təklif alanda Sanayev qətiyyətlə imtina edib:

“Mən “Mosflim”in partiya təşkilatının katibiyəm, faşist roluna girə bilmərəm!”.

Filmin bəstəkarı, erməni mənşəli Mikael Tarıverdiyev “Baharın on yeddi anı” üçün 12 mahnı bəstələyib, onların yalnız ikisindən istifadə olunub.

Bəstəkar məhz həmin mahnıları Müslüm Maqomayevin ifası üçün yazıbmış və o, bu mahnıları olduqca gözəl ifa edib. Ancaq sonradan rejissor həmin mahnıları ifa etməyi İosif Kobzona həvalə edib. Müslüm Maqomayevin arxivində həmin ifaların lent yazısı saxlanılır. Rusiya mətbuatının yazdığına görə, sovet senzurası onun bariton səsinə icazə verməyib - axı Ştirlisdən bəhs edən film kədərli deyildi. Sonralar Müslüm Maqomayev müsahibələrinin birində bu məsələ ilə bağlı fikirlərini bölüşüb:
“Sözsüz ki, filmdən kənarlaşdırılmağıma görə rejissor Tatyana Lioznovadan incimişdim. Mənim səsim yazılmışdı. Lent yazısını tamamlamaq üçün xırda-para işlər qalmışdı. Mən bir gündən sonra Milana getməliydim. Getdim və orada xəbər tutdum ki, mahnını İosif Kobzon ifa edəcək. Sonradan düşündüm ki, rejissorun qərarı düz olub, Kobzonun səsi bu film üçün daha uyğundur...”.

Related image

Tatyana Lioznova da mətbuatda öz fikirlərini açıqlayıb:
“Biz Müslüm Maqomayevi seçmişdik. Əvvəlcə o, bu işin öhdəsindən gəlməyəcəyini söyləsə də, sonradan hər şey istədiyimiz kimi alındı. Səsini yazdıq. Onun vaxtı olduqca məhdud idi. Bir sutkadan sonra Milana getməli idi. Mahnının sözlərinin sonuncu bəndində Müslüm bir sözü səhv oxumuşdu, hökmən düzəliş edilməli idi. Həmin gün bu düzəlişi etmək üçün Moskvanın bütün səsyazma studiyalarını gəzdik. Bütün studiyalar məşğul idi. Müslüm getdi və dedi ki, qayıtdıqdan sonra düzəliş edərik. Ancaq vaxt bizi gözləmirdi. Və mən öz qərarımı verdim. Müslüm filmdən kənarlaşdırıldı, mahnını isə İosif Kobzon ifa etdi...”.

Film premyeradan sonra o qədər populyarlıq qazanıb ki, 3 aydan sonra onu yenidən nümayiş etdiriblər.

Hesablamalara görə, filmin nümayişi dövründə insanların kütləvi şəkildə “Baharın on yeddi anı”na aludə olması nəticəsində elektrik enerjisindən və sudan istifadə nəzərəçarpacaq dərəcədə azalıb. Həmçinin, bu dövr ərzində cinayət hadisələrinin sayı da azalıb.

Image result for Baharın 17 anı

Film üçün bütün geyimlər Moskvada “generalların atelyesi”ndə tikilib. İlk çəkilişlər Berlin şəhərində başlayıb. Heç bir problem yaranmasın deyə, Ştirlis üçün 100 ədəd əlavə ağ köynək tikilib.

Filmdə Ştirilisin – Vyaçeslav Tixonovun əlləri heç vaxt kadra salınmayıb. O, rəsm çəkərkən, kibrit çöplərindən fiqurlar düzərkən onun əvəzinə rejissor köməkçisinin əlləri lentə alınıb. Çünki aktyorun sol əlinin üstündə “Slava” yazılmış döymə olub.

Filmdə Müllerin tez-tez boynunu dartması, bununla da daha gərgin və əsəbi görünməsi sırf təsadüf nəticəsində belə alınıb. Belə ki, aktyor üçün tikilmiş köynəyin ölçüsünün bir az kiçik olması onu bu jesti etməyə vadar edib. Rejissor filmin sonuna qədər Müllerin köynəyini dəyişməyib.

Film SSRİ “KQB”sinin, şəxsən Andropovun sifarişi ilə çəkilib. Filmin məsləhətçiləri peşəkar çekistlər olsa da, məzmun baxımından filmdə adi insanlar üçün nəzərəçarpmayacaq nöqsanlar mövcuddur. Məşhur lətifədə olduğu kimi:

Stirlis avtomobilini özü təmir edərkən, Müllerin diqqətindən yayınmır və ona yaxınlaşır:

- Cənab Ştirlis, indi mənə aydın oldu ki, siz Rusiya kəşfiyyatının zabitisiniz. Əsl ştandartenfürer avtomobilini servisdə təmir etdirir...

İlham Cəmiloğlu

Musavat.com 
Yuxarı