İnsanlara hansı tərəfi tutduqlarını və niyə tutduqlarını, o cümlədən, bir şeyə aludə olmağı bacarıb-bacarmadıqlarını mütləq izah eləmək lazımdır. Bir növ maraqlar deklarasiyası. Beləliklə, mən sizinlə mütaliə haqqında danışmaq istəyirəm. Sizə kitabxanaların vacibliyindən danışmağa hazırlaşıram. Hazırlaşıram, deyim ki, bədii ədəbiyyatın mütaliəsi, zövq üçün oxumaq insan həyatındakı ən vacib məqamlardan biridir. Mən var-gücümlə insanlara yalvarmağa hazırlaşıram: kitabxana və kitabxanaçıların nə olduğunu anlayın, onların hər ikisini qoruyun.

Çox güman ki, mən bu məsələyə həddindən artıq aludə olmuşam, axı, mən yazıçı, bədii mətnlər müəllifiyəm. Həm uşaqlar, həm də böyüklər üçün yazıram.

Artıq 30 ilə yaxındır ki, həyatımı sözlərin köməyi ilə qazanıram, yeni şeylər yaradıb onları qeyd eləyirəm. Təbii ki, mən insanların oxumasında, bədii ədəbiyyat oxumasında, kitabxana və kitabxanaçıların mövcudluğunda, mütaliə sevgisinin artmasına, kitab oxumaq üçün yerlərin var olmasına yardım etmələrində maraqlıyam.

Yəni mən bu məsələyə bir yazıçı kimi aludəyəm. Ancaq daha çox oxucu kimi. Və ondan da çox Böyük Britaniyanın bir vətəndaşı kimi.

Mən bu gün bu nitqi Mütaliə Agentliyi xeyriyyə təşkilatının rəhbərliyi altında söyləyirəm. Ki, bu təşkilatın missiyası hamıya həyatda bərabər şanslar verməkdən və özündən əmin, mütaliəyə maraqlı oxucular olmasına yardım eləməkdir. Bura təhsil proqramlarının, kitabxana və ayrı-ayrı şəxslərin, həmçinin mütaliə aktının özünün açıq və təmənnasız dəstəklənməsi daxildir. Çünki, necə deyərlər, biz oxuyanda hər şey dəyişir.

Mən bu gün, məhz, bu dəyişiklikdən və məhz, bu mütaliə aktından danışmaq istəyirəm. Mən mütaliənin bizdə nələri dəyişdiyindən, onun yaranma səbəblərindən danışmaq istəyirəm.

Bir dəfə Nyu-Yorkda özəl həbsxanaların inşası ilə bağlı bir söhbət eşitmişdim – bu, Amerikada sürətlə inkişaf eləyən bir sənayedir. Həbsxana sənayesi öz gələcək inkişafını planlaşdırmalıdı – onlara neçə kamera lazım olacaq? On beş ildən sonra dustaqların sayı necə artacaq?

Və onlar tapıblar ki, 10-11 yaşlı uşaqların neçə faizinin oxumağı bilmədiyini və təbii ki, öz zövqü üçün mütaliə eləmədiyini göstərən sorğulara əsaslanan sadə alqoritmdən istifadə etməklə hər şeyi çox asan müəyyənləşdirə bilərlər.

Bu məsələdə birbaşa asılılıq yoxdur, təhsilli cəmiyyətdə cinayətkarlığın olmadığını demək mümkün deyil. Ancaq faktlar arasındakı əlaqə aşkar görünür..

Bədii ədəbiyyatın iki funksiyası var, birinci, o, sizi mütaliədən asılı edir. Sonra nə baş verəcəyini öyrənmək ehtirası, səhifəni çevirmək arzusu, hətta ağır olsa belə, davam eləmək zərurəti – çünki kiminsə başı dərddədi və sən əhvalatın necə bitəcəyini bilməlisən... Bunda əsl drayv var. Bu, yeni sözlər öyrənməyə, fərqli düşünməyə, irəli getməyə davam eləməyə, mütaliənin özü-özlüyündə həzz verdiyini kəşf eləməyə səbəb olur. Bunu bir dəfə dərk eləyəndə siz artıq daimi mütaliə yoluna qədəm basırsınız. Mütaliə - açardır. Bir neçə il əvvəl belə bir fikir eşitmişdim: biz “postsavadlı” dünyada yaşayırıq, burda yazılı mətndən məna çıxartmaq imkanı ikinci dərəcəlidir.

Ancaq o günlər keçib. İndi sözlər həmişə olduğundan daha vacibdir, biz dünyanı sözlərin köməyilə araşdırırıq. Dünya yavaş-yavaş qlobal hörümçək toruna düşdüyünə görə biz də ünsiyyətdə olmaq və oxuduqlarımızı dərk eləməkdən ötrü onun ardınca yuvarlanırıq. Bir-birini anlamayan insanlar ünsiyyətdə ola, ideya mübadiləsi apara bilməzlər, tərcümə proqramları isə öz işini yaxşı yerinə yetirmir.

Savadlı övlad yetişdirməyin ən sadə üsulu- onlara oxumağı öyrətmək və mütaliənin gözəl əyləncə olduğunu göstərməkdir.

Ən sadə üsul – onların xoşlarına gələn kitabları tapın, bu kitabları əldə etmələrinə yardımçı olun və onları oxumalarına imkan yaradın.

Mənim fikrimcə, uşaqlar üçün pis kitab yoxdur. Böyüklər arasında müəyyən uşaq kitablarını, tez-tez konkret bir janrı və ya müəllifi göstərib onları pis kitablar adlandırmaq, uşaqları onlardan qorumaq halları dəbə düşüb. Mən dəfələrlə bunun şahidi olmuşam – Endi Blaytonu pis müəllif adlandırıblar. Eyni şey Robert Lourens Stayn və bir çox başqaları haqqında da deyilib. Komiksləri savadsızlığın artmasına səbəb olmaqda ittiham ediblər.

Cəfəngiyyatdı. Snobizm və axmaqlıqdır. Əgər uşaqlar onları axtarırlarsa, oxumaq istəyirlərsə, uşaqlar üçün pis müəllif anlayışı yoxdur. Çünki bütün uşaqlar fərqlidirlər.Onlar özlərinə lazım olan əhvalatları tapırlar və onların içinə daxil olurlar.

Böyüklər üçün bayağılaşmış ideya onlar üçün bayağı deyil. Axı, uşaq onu ilk dəfə kəşf eləyir. Siz yanlış şeylər oxuduqlarını düşünürsünüz deyə uşaqları mütaliədən iyrəndirməyin. Sizin bəyənmədiyiniz ədəbiyyat – xoşunuza gələn kitablara apara yoldur. Və hamı sizinlə eyni zövqə sahib deyil.

Böyüklər öz xoş niyyətləri ilə uşağın mütaliə sevgisini asanlıqla məhv eləyə bilərlər: xoşladıqları şeyi oxumalarına imkan verməyin, ya da onlara yaxşı, amma darıxdırıcı, viktorian “maarifləndirici” ədəbiyyatın müasir ekvivalenti olan kitablar verin. Və siz mütaliənin əyləncəli, ya da ondan da pis - yaxşı şey olmadığını düşünən nəsillə üz-üzə qalacaqınız.

Övladlarımız mütaliə pilləsinə qədəm basmalıdırlar: xoşlarına gələn hər şey onları irəli aparacaq, pillə-pillə savada doğru.

Və bədii ədəbiyyatın ikinci funkiyası – o, empatiya yaradır. Siz bir televiziya verilişinə, ya da filmə baxanda başqa adamların başına gələn hadislərə baxırsınız. Bədii ədəbiyyatsa elə bir şeydir ki, siz onu 33 hərfin və bir neçə durğu işarəsinin köməyi ilə yaradırsınız, bu zaman yalnız siz öz təxəllüyülünüzdən istifadə edərək bir dünya qurursunuz, onu məskunlaşdırırsınız və ətrafınıza yad gözlərlə baxırsınız. Siz başqa vəziyyətdə heç vaxt rastlaşmayacığınız əşyaları hiss eləməyə, məkanları və dünyaları görməyə başlayırsınız. Ətraf aləmin də siz özünüz olduğunu öyrənirsiniz. Siz başqa bir insan olursunuz və öz dünyanıza qayıdanda içinizdə nələrsə dəyişəcək.

Empatiya – insanları bir yerə toplayan və onları özünəvurğun yalquzaqlar kimi davranmağa qoymayan vasitədir.

Həmçinin kitablarda bu dünyada yaşaya bilmək üçün həyati-vacib olan nələrsə tapırsınız. Tapdığınız budur: dünyanın, məhz, belə olması şərt deyil. Hər şey dəyişə bilər.

Mən 2007-ci ildə Çində partiyanın xeyir-duası ilə keçirilən elmi fantastika və fentezi konventində iştirak eləyəndə hakimiyyətin rəsmi nümayəndəsində soruşdum ki, axı, sizdə elmi-fantastikaya uzun müddət mənfi münasibət olub, bəs indi nə dəyişib?

O cavab verdi ki, hər şey çox sadədir: çinlilərə sxem verəndə möhtəşəm şeylər yaradırdılar, amma özləri heç nə fikirləşmir və heç nəyi təkmilləşirdirmirdilər. Onlar kəşflər eləmirdilər. Buna görə də hakimiyyət ABŞ-a, “Apple”ə, “Microsoft”a, “Google”a nümayəndə heyəti göndərib və gələcəyi yaradan insanlardan buna necə nail olduqlarını şəxsən soruşub. Məlum olub ki, onlar uşaq vaxtı elmi-fantastika oxuyublar.

Ədəbiyyat sizə başqa bir dünyanın qapılarını aça, sizi heç vaxt olmadığınız yerlərə apara bilər. Sehrli meyvə yeyənlər kimi siz də bircə dəfə fərqli dünyalarda olandan sonra öz böyüdüyünüz dünya sizi heç vaxt qane eləməyəcək. Narazılıq - yaxşı şeydir. Narazı insanlar öz dünyalarını dəyişə, onları daha yaxşı, daha fərqli eləyə bilərlər.

Nə qədər ki, mövzudan uzaqlaşmamışıq, bir-iki kəlmə də eskapizm haqqında demək istəyirəm. Bu termini elə tələffüz eləyirlər, sanki nəsə pis şeydir. Sanki “eskapist” ədəbiyyat – yalnız aldadılmış, yolundan şaşırdılmışların ehtiyacı olan ucuz narkotikdir. Böyüklərə və uşaqlara layiq olan yeganə ədəbiyyat isə - təqlidçi, bu dünyadakı ən pis şeyləri əks etdirən ədəbiyyatdır.

Əgər siz çarəsiz bir vəziyyətə, xoşagəlməz bir yerə, sizə ancaq pislik arzulayan insanların arasına düşsəniz və kimsə sizə ordan müvəqqəti çıxmağı təklif eləsə, yəni bu təklifi qəbul eləməyəcəksiniz? Eskapist ədəbiyyat da, məhz, belədir. Bu ədəbiyyat qapıları açıb bayırda günəş doğduğunu göstərir, əgər nəzarət altındasınızsa, gedə biləcəyiniz yer, ürəyinizə yatan insanlar verir (və kitablar- real mövcud olan yerlərdir, buna şübhəniz olmasın).

Ən vacibi isə belə qaçışlar zamanı kitablar sizə dünya və problemləriniz haqqında bilik verir, silah verir və müdafiə eləyir: Özünüzlə həbsxanaya götürə biləcəyiniz gerçək şeylər, əsl qaçış zamanı istifadə edə biləcəyiniz bilik və bacarıq verir.

R. R. Tolkinin xatırlatdığı kimi qaçışa qarşı çıxan yeganə insanlar həbsxana nəzarətçiləridir.

Uşağın mütaliəyə olan sevgisini məhv etməyin ikinci üsulu isə, təbii ki, yaxınlıqda kitab və uşaqların mütaliə edə biləcəyi bir yer olmadığına əmin olmaqdır. Mənim bəxtim gətirmişdi. Mənim böyüdüyüm yerdə möhtəşəm rayon kitaxanası vardı. Yay tətillərində “işə gedəndə məni kitabxanaya aparın” deyə bildiyim valideynlərim vardı. Bir də kitabxanaçılar... Onlar hər səhər kitabxanaya gələn, ifritələr, cadugərlər, möcüzələr, vampirlər, magiya haqqında kitab axtara-axtara kataloqları araşdıran balaca, tənha oğlanı məmnuniyyətlə qəbul eləyirdilər. Mən də bütün uşaq kitablarını bitirəndən sonra böyüklər üçün kitablara keçdim. Onlar yaxşı kitabxanaçı idilər. Kitabları da sevirdilər. Mənə kitabxanalararası mübadilə yolu ilə başqa kitabxanalardan kitab sifariş verməyi öyrətmişdilər. Mənim oxuduqlarımla bağlı snobizmləri yox idi.

Sanki gözlərini iri-iri açıb kitab oxumağı sevən oğlandan xoşları gəlirdi. Mənimlə oxuduğum kitablar haqqında danışırdılar, eyni seriyadan başqa kitablar tapırdılar, kömək eləyirdilər. Mənimlə adi oxucu kimi davranırdılar - nə az, nə çox – bu, o demək idi ki, mənə hörmət eləyirlər. 8 yaşımda mənə hörmətlə yanaşılmasına alışmamışdım.

Kitabxanalar - azadlıq deməkdir. Oxumaq azadlığı, ünsiyyət qurmaq azadlığı. Bu təhsildir (məktəbi, ya da universiteti bitirdiyimiz gün başa çatmır), bu, asudə vaxtın səmərəli keçirilməsidir və informasiya almaq üsuludur.

Təəssüf ki, XXI əsrdə insanlar kitabxanaların əhəmiyyəti və hansı məqsədə xidmət etdiklərini tam anlamırlar. Əgər kitabxanaya kitab rəfləri kimi baxırsınızsa, o, əksər kitabların elektron formada mövcud olmadığı dünyada köhnə və qeyri-müasir təsir bağışlaya bilər. Ancaq bu, fundamental səhvdir.

Məncə, bütün məsələ informasiyanın təbiətindədir. İnformasiyanın dəyəri var, doğru informasiya isə yaxşı mənada dəyərsizdir. Bəşəriyyətin bütün tarixi boyu biz informasiya çatışmazlığı dövründə yaşamışıq. Lazımi informasiyanı almaq həmişə vacib olub və həmişə qarşılığında müəyyən bədəl ödənilib. Məhsulu nə vaxt əkmək lazımdır, əşyaları hardan tapmalı, xəritələr, hekayələr və əhvalatlar – süfrə arxasında, məclislərdə bunlar həmişə yüksək qiymətləndirilib. İnformasiya – qiymətli bir şey idi və ona sahib olanlar, ya da əldə eləməyi bacaranlar mükafata ümid eləyə bilərdilər.

Son illər informasiya çatışmazlığı yoxa çıxıb və biz onun həddindən çox olduğu dövrə çatmışıq. “Google”dakı Erik Şmidtə inansaq, indi insan irqi hər iki gündən bir sivilizasiyamızın başlanğıcından 2003-cü ilə qədər istehsal olunan qədər informasiya yaradır. Bu, təxminən, gündə beş eksobayt informasiya deməkdir.

Hazırda əsas hədəf səhrada bitən nadir gülü tapmaq yox, cəngəllikdə konkret bir bitkini tapmaqdır. Bütün bu informasiyaların içində özümüzə lazım olanı tapmaqdan ötrü “naviqasiya” köməyinə ehtiyacımız var.

Kitabxanalar – insanların informasiya almaq üçün gəldikləri yerdir. Kitablar – informasiya aysberqinin yalnız üst qatıdır, onlar kitabxanada gizləniblər və kitabxanaçılar sizi sərbəst və qanuni şəkildə kitablarla təmin edə bilərlər.

İndi uşaqlar kitabxanalardan əvvəlkindən daha çox kitab götürürlər – fərqli kitablar: kağız, elektron, audiokitablar.

Ancaq kitabxanalar həm də, məsələn, kompyuteri, ya da internetə girişi olmayan insanların getdikləri yerdir. Bizim internetlə iş axtardığımız, tərcümeyi-halımızı göndərdiyimiz, təqaüdümüzü düzəltdiyimiz bir dövrdə bu, son dərəcə vacibdir. Kitabxanaçılar belə insanlara da kömək eləyə bilərlər.

Mən, bütün kitabların ekranlaşdırılmalı olduğunu, ya da ekranlaşdırılacağını düşünmürəm. Kindlin meydana çıxmasından 20 il əvvəl Duqlas Adamsın dediyi kimi, kağız kitablar köpək balıqlarına bənzəyirlər. Köpək balıqları çoxdan var, onlar dinozavrlardan əvvəl də okeanda yaşayırdılar. Onların indiyə qədər mövcud olmasının səbəbi isə odur ki, köpək balıqları köpək balığı rolunun öhdəsindən hamıdan yaxşı gəlirlər. Kağız kitablar möhkəm olur, onları məhv eləmək çətindir, onlar su keçirmirlər, gün işığında da işə yarayırlar, əldə rahat tutmaq mümkündür – onlar kitab rolunda daha yaxşıdırlar və həmişə öz yerləri olacaq. Onlar kitabxanalara məxsusdular, baxmayaraq ki, kitabxanalar artıq elektron, audio kitablar, DVD və internet kontenti əldə edə biləcəyiniz bir yerə çevrilib.

Kitabxana – informasiya anbarıdı və bütün vətəndaşlara bərabərhüquqlu yanaşır.

Bura sağlamlıq haqqında informasiya da daxildir. Həmçinin psixi sağlamlıq haqqında. Kitabxana – ünsiyyət yeridir. Ətraf aləmdən gizlənmək üçün yerdir. Kitabxanaçıların olduğu yerdir.

Gələcəyin kitabxanalarının necə olacağını indidən təsəvvür eləyə bilərik.

Hazırkı sms və e-maillər, yazılı informasiya dünyasında savad həddindən artıq vacibdir. Biz yazmalı və oxumalıyıq, bizə dünyaya açıq, rahat oxumağı bacaran, oxuduqlarını anlayan, nüansları başa düşən və başqaları tərəfindən başa düşülən vətəndaşlar lazımdır.

Kitabxanalar, sözün əsl mənasında, gələcəyə açılan darvazalardır. Heyf ki, indi bütün dünyada yerli hakimiyyətlərin, pula qənaətin asan üsulu kimi kitabxanaları bağlamaq istədiklərini görürük. Onlar başa düşmürlər ki, bu günün hesablarını ödəmək üçün gələcəyimizdən oğurlayırlar. Açıq qalmalı olan darvazaları bağlayırlar.

İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının bu yaxınlarda apardığı araşdırmaya görə, İngiltərə yeganə ölkədir ki, əhalinin yaşlı təbəqəsi kiçik yaşlı təbəqədən daha savadlı və sayca daha çoxdur. Təbii ki, bu göstəricilər digər amillərlə, məsələn, genderlə, sosial-iqtisadi göstəricilər və məşğulluq növləri ilə müqayisəli şəkildə verilib.

Başqa sözlərlə desək, övladlarımız və nəvələrimiz bizim qədər savadlı deyillər, savadlı olanları da bizdən azdır. Onların bu dünyanı anlamaq, problemləri həll eləmək bacarığı daha azdır. Onları aldatmaq, çaşdırmaq daha asandır, onların öz dünyalarını dəyişmək imkanları, əməksevərlikləri daha azdır. Və İngiltərə bir ölkə kimi daha inkişaf etmiş millətlərin təzyiqi altında süqut eləyəcək, çünki peşəkar işçi qüvvəsi çatışmazlığı yaranacaq.

Kitablar- ölülərlə ünsiyyyətdə olmaq üsuludur. Artıq yanımızda olmayanlardan öyrənmək üçün vasitədir.

Bəşəriyyət özü özünü yaradıb, inkişaf eləyib, daimi yadda saxlamaq məcburiyyəti doğuran yox, inkişafı mümkün olan biliklər meydana çıxardıb.

Elə nağılllar var ki, bir çox ölkələrin tarixindən daha qədimdir, ilk dəfə danışıldıqları mədəniyyətlərdən, divarlardan daha uzunömürlüdür.

Mən düşünürəm ki, biz gələcək qarşısında məsuliyyət daşıyırıq. Uşaqlar, o uşaqların çevriləcəyi böyüklər, o böyüklərin yaşayacağı dünya qarşısında məsuliyyət daşıyırıq, öhdəliklərimiz var.

Bizim hamımızın – oxucuların da, yazıçıların da, vətəndaşların da öhdəlikləri var. Onlardan bəzilərini cümləyə çevirməyə çalışacam.

Mən inanıram ki, biz öz zövqümüz üçün, tək olanda da, kütlə içində də oxumalıyıq. Əgər öz zövqümüz üçün oxuyuruqsa, əgər başqaları bizi kitab oxuyanda görürsə, biz öyrənirik, təxəyyülümüzü məşq etdiririk. Başqalarına oxumağın yaxşı şey olduğunu göstəririk.

Biz kitabxanaları dəstəkləməliyik. Onlardan istifadə eləməliyik, genişləndirməliyik, bağlanmalarına etirazımızı bildirməliyik.

Kitabxanaya dəyər vermirsinizsə, deməli, informasiyaya, mədəniyyətə, müdrikliyə dəyər vermirsiniz. Keçmişin səslərini batırıb gələcəyə zərər vurursunuz.

Biz uşaqlarımıza yüksək səslə kitab oxumalıyıq və onların xoşlarına gələni oxumalıyıq. Hətta artıq bizi yormuş olan əhvalatları oxumalıyıq. Müxtəlif səslərlə danışmalıyıq, onları maraqlandırmalıyıq, onlar oxumağı öyrəniblər deyə biz dayanmamalıyıq. Səsli mütaliəni vəhdət anına çevirməliyik – elə bir ana ki, heç kim telefona baxmır, ətraf aləmin əyləncələri bir kənara atılır.

Biz dildən istifadə eləməliyik. Yeni sözlərin mənasını, onlardan istifadə yollarını öyrənməli, özümüzü inkişaf etdirməli, aydın tərzdə ünsiyyətdə olmalı, fikrimizdə olanları danışmalıyıq. Dili dondurmağa çalışmamalıyıq, ona yalnız hörmətlı anılmalı olan ölü bir şey kimi baxmamalıyıq. Dildən hərəkət eləyən, sözlər doğan, zamanla onların anlamının və tələffüz qaydasının dəyişilməsinə imkan verən canlı bir nəsnə kimi istifadə eləməliyik.

Yazıçıların - xüsusilə də uşaq yazıçılarının – oxucuları qarşısında öhdəlikləri var. Biz gerçək əhvalatlar yazmalıyıq, xüsusilə də, mövcud olmayan insanlar, heç vaxt görmədiyimiz yerlər haqqında yazanda. Başa düşməliyik ki, həqiqət - əslində baş vermiş bir şey deyil, bizə kim olduğumuzu göstərən bir şeydir.

Axı, ədəbiyyat həm də – həqiqətəuyğun yalandır. Biz oxucularımızı yormamalıyıq, amma elə eləməliyik ki, onlar növbəti səhifəni könüllü şəkildə oxumaq istəsinlər. Həvəssiz oxuyanlar üçün ən yaxşı vasitələrdən biri – onları həyəcanlandıran, qopa bilmədikləri əhvalatlardır.

Biz oxucularımıza həqiqəti deməliyik, onları silahlandırmalı, müdafiə eləməli və özümüzün bu yaşıl dünyada qazana bildiyimiz müdriklikləri onlara ötürməliyik. Biz mühazirə oxumamalıyıq, nəsihət verməməliyik, soxulcanları dimdiyində əzəndən sonra balalarının ağzına qoyan quşlar kimi hazır həqiqətləri oxucuların boğazına dürtməməliyik. Və biz heç vaxt, nəyin bahasına olur-olsun, özümüzün oxumaq istəmədiyimizi uşaqlar üçün yazmamalıyıq.

Biz başa düşməli, dərk eləməliyik ki, uşaq yazıçısı qismində həddindən artıq mühüm bir iş görürük. İşimizin öhdəsindən gəlməsək, uşaqları mütaliədən, kitablardan uşaqlaşdıran cansıxıcı kitablar yazsaq, gələcəyimizi itirəcəyik və bir də onları geri qazana bilməyəcəyik.

Biz hamımız – böyüklər də, uşaqlar da, yazıçılar da, oxucular da xəyallar qurmalıyıq. Düşünməliyik.

Heç kimin heç nəyi dəyişə bilməyəcəyini, nəhəng cəmiyyətdə yaşadığımızı, burda şəxsiyyətin düyü tarlasındakı toxumdan, divardakı atomdan fərqlənmədiyini, heç kim olduğunu fikirləşmək asandır.

Ancaq həqiqət ondan ibarətdir ki, məhz, şəxsiyyətlər dünyanı təkrar-təkrar dəyişirlər, gələcəyi şəxsiyyətlər yaradırlar və onlar bunu hər şeyin başqa cür ola biləcəyini təssəvvür eləyə-eləyə bacarırlar.

Ətrafınıza baxın. Ciddi deyirəm. Bir anlıq dayanın və olduğunuz yerə baxın.

Divarlar da daxil olmaqla gördüyünüz hər şey nə vaxtsa xəyal olub, kim tərəfindənsə uydurulub. Kimsə fikirləşib ki, stulda oturmaq yerdə oturmaqdan daha rahat olar və stulu yaradıb. Kiməsə məcburən elə bir şey fikirləşib və yaradıb ki, indi onun sayəsində mən Londonda sizinlə islanmaqdan qorxmadan rahat danışıram. Bu otaq və içindəki bütün əşyalar, bu binadakı, bu şəhərdəki hər şey ona görə mövcuddur ki, insanlar dayanmadan nəsə yeni bir şey fikirləşirlər.

Biz gözəl şeylər eləməliyik. Dünyanı bizə qədər olduğundan daha pis vəziyyətə salmamalıyıq, okeanları boş qoymamalıyıq, öz problemlərimizi gələcək nəsillərə ötürməməliyik. Biz arxamızca təmizlik aparmalıyıq və övladlarımıza axmaqcasına korladığımız, taladığımız, eybəcərləşdirdiyimiz dünya buraxmamalıyıq.

Biz siyasətçilərimizə nə istədiyimizi deməliyik, əsl vətəndaşların formalaşmasında mütaliənin rolunu anlamayan, bilgini qorumaq, savadlılığı artırmaq üçün heç nə eləməyən istənilən siyasətçilərin əleyhinə səs verməliyik. Hansı partiyadan olur-olsun. Çünki bu, siyasi yox, adi, insanlıq məsələsidi.

Bir dəfə Albert Eynşteyndən soruşublar ki, neyləyək ki, uşaqlarımız daha ağıllı olsunlar? O, çox sadə və müdrik cavab verib: övladlarınızın ağıllı olmalarını istəyirsinizsə, onlara nağıl oxuyun. Daha da ağıllı olmalarını istəyirsinizə, onlara daha çox nağıl oxuyun.

Eynşteyn mütaliənin və təxəyyülün dəyərini yaxşı başa düşürdü.

Ümid eləyirəm ki, biz övladlarımıza – onların mütaliə edəcəkləri, anlayıb xəyal quracaqları, kiminsə onlar üçün kitab oxuyacağı bir dünya miras qoya biləcəyik.