Gömülmüş nəhəng – Kazuo İşiquro
2017-ci il ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatına layiq görülmüş Kazuo İşiquro ilə müs…
\"Mən ürəkdən sevinirdim ki, əsərim mövsümi millətçi maraqlara yox, varlığında, tarixən, böyük humanist ideyalar və yüksək bəşəri amallar yaşadan Azərbaycan ədəbiyyatına xidmət edir.\"
Əkrəm Əylisli
Prezident İlham Əliyevə açıq məktub
Mənə qarşı qaldırılan “cinayət işi” ilə bağlı istintaq prosesi artıq yekunlaşmaqdadır.
Cinayətimsə bundan ibarətdir ki, güya mən 30 mart - 2 aprel tarixdə İtaliyanın Venesiya şəhərində keçiriləcək ədəbiyyat festivalında iştirak etmək üçün Heydər Əliyev adına Bakı hava limanından yola çıxmaq ərəfəsində burada (video-görüntü kameralarında əks olunmayan) xuliqanlıq hərəkətlərinə yol vermişəm və təyyarə havaya qalxandan bir neçə saat sonra hansısa kamerasız qapalı bir məkanda aeroportun sərhəd xidmətinin əməkdaşına fiziki güc göstərib, onu elə bir qüvvətli zərbə ilə vurmuşam ki, sərhəd xidməti əməkdaşının bədənində qançır yerləri əmələ gəlib.
78 yaşlı, ürəyi xəstə, zəif bir adamın 35 yaşlı - idmançı cüssəli bir şəxsə qarşı bu cür zor göstərə biləcəyinə, əlbəttə, kimsəni inandırmaq mümkün deyil. Sizə açığını deyim ki, hava limanının polis idarəsində mənə qarşı irəli sürülən bu absurd ittihamla tanış olandan sonra da mən bu ittihamın məhkəmə icraatına veriləcəyinə qətiyyən inanmırdım.
Mənə elə gəlirdi ki, Azərbaycan ədəbiyyatı qarşısında müstəsna xidmətləri olan və buna görə ölkənin ali “İstiqlal” ordeninə layiq görülən qocaman, tanınmış bir yazıçıya yönəli belə bir primitiv iddianın qarşısı hökmən alınmalıdır. Sizdən nə gizlədim, cənab Prezident, bu işdə şəxsən Sizin də səlahiyyətli söz sahibi olacağınıza ümid bəsləyirdim.
Ancaq, təəssüf ki, mənim bu ümidlərim özünü doğrultmadı. Və mən buna bir daha əmin oldum ki, ölkənin hakim dairələri mənim sakit yaşayıb, öz çoxillik ədəbi fəaliyyətimi davam etdirməyimdə əsla maraqlı deyil.
Aeroportda törədilən əsassız insidentin kimə və nədən ötrü lazım olduğunu anlamaq mənim üçün çox çətindir. Ancaq, məlum məsələdir ki, mən bu insidentin yaranmasında, heç bir məntiqlə, maraqlı tərəf ola bilməzdim.
Son bir neçə ildə hər cür təhqir və məhrumiyyətlərə düçar edilən ailəmin, nəhayət, öz ölkəsində asudə yaşamaq imkanı əldə edəcəyinə inanmağa mənim çoxdan və çox böyük psixoloji ehtiyacım vardı. Amma, heyif ki, reallıq bunun əksini göstərdi və mən özümə və ailəmə qarşı 3 il əvvəl başlanan kampaniyanın hələ davam etməkdə olduğuna bir daha inanmalı oldum.
Ancaq bu kampaniyanı yenidən başlamağa, məncə, heç bir ehtiyac yox idi, cənab Prezident!
Əvvəla, ona görə ki, mənim bir neçə il öncə kəskin siyasi ittihamlara məruz qalan “Daş yuxular” adlı kiçik həcmli romanım ötən dövrdə artıq siyasi kontekstdən çıxıb, özünün layiq olduğu obyektiv və qərəzsiz ədəbi-bədii həyatını yaşamağa başlamışdı.
Dünyanın siyasətə qarışmayan bir çox nüfuzlu nəşriyyatları tərəfindən bu əsər, məhz bədii-estetik mətn kimi, yüksək dəyərləndirilmiş və nəşr edilmişdi. Və mən ürəkdən sevinirdim ki, əsərim mövsümi millətçi maraqlara yox, varlığında, tarixən, böyük humanist ideyalar və yüksək bəşəri amallar yaşadan Azərbaycan ədəbiyyatına xidmət edir.
Dünyada tanınan neçə-neçə elm, sənət və siyasət adamının adını çəkə bilərəm ki, bu adamların hər biri mənim əsərimi humanizm və sülhsevərlik mövqeyindən yazılan bədii əsər kimi qəbul edir.
Dünyanın bir çox ölkələrində yaşayan sadə insanlardan da, internet vasitəsilə, tez-tez məktublar alıram. Bu təmənnasız məktublarda da əsərin məhz bədii-estetik məziyyətləri həmişə ön plana çəkilir.
Məsələn: Bratislava Universitetinin rus və Şərqi Avropa kafedrasının üçüncü kurs tələbəsi, mənim başıbəlalı “Daş yuxular” romanımdan, əvvəl kurs, indi isə bakalavr işi yazan Patrisia Patzelitovadan lap bu son günlərdə aldığım məktubu həyacansız oxumaq mümkün deyil. Çünki hər cür məkrdən və fitnə-fəsadan uzaq olan bu səmimi məktubun müəllifi, sadə ermənilərlə sadə azərbaycanlılıar arasında heç bir fərq qoymadan, “Daş yuxular” romanının ideya–bədii mahiyyətini obyektivcəsinə araşdırmağa çalışır.
Hərəsi bir ölkədən olan 13 nəfər nüfuzlu professorun məni Nobel Sülh mükafatına təqdim etməyini erməni təbliğatının fəallığı ilə əlaqələndirmək də, zənnimcə, doğru olmazdı. Çünki həmin sənədə imza atan elm və sənət adamlarının heç biri ötəri ehtiraslarla yaşayan siyasət oyunçusu deyil. Və mən buna çoxdan əminəm ki, nə qədər ki, biz dünyanı eşitmək istəmirik, dünya da, öz növbəsində, bizi eşitmək istəməyəcək!
“Daş yuxular”ın qərəzsiz insanlar tərəfindən necə və nəyə görə rəğbətlə qarşılandığını təsdiq edən kifayət qədər digər faktlar da göstərə bilərəm ki, bu faktlar, mənim əqidəmə görə, Azərbaycan hakimiyyətinin mənə münasibətini əsaslı şəkildə dəyişməliydi.
Amma, təəssüf ki, dəyişmədi.
Bu məsələdə hakimiyyət, öz tarixi ənənəsinə sadiq qalaraq, bunu bir daha təsdiqləməyə çalışdı ki, o heç vaxt səhv edə bilməz. Ancaq mən həmişə bu fikirdə olmuşam ki, hakimiyyət də səhv edə bilər və bu səhvi, hər zaman olduğu kimi, “xalqın qəzəbi” pərdəsi arxasında gizlədə bilər.
Burada təəccüblü bir şey yoxdur. Çünki siyasətlə fikir və hiss adamları arasında zaman-zaman yaşanan anlaşılmazlıqların əssasız və səbəbsiz olmadığını qoca tarix çoxdan sübuta yetirib.
Və əgər hakimiyyətin apardığı siyasət həqiqətən tam qüsursuz olsaydı, bir kiçik həcmli bədii əsər (hətta yanlış və ziyanlı olsaydı belə!) ölkənin ideoloji həyatını bu qədər kəskin şəkildə çulğalaya bilməzdi.
Sürətli iqtisadi reformalarla yanaşı ölkənin siyasi-ideoloji həyatında da ciddi reformalar aparılmasına bu gün heç vaxt olmadığı qədər zəruri ehtiyac var, cənab Prezident!
Yaradıcı həyatımı olmazın təhqirlərə və məhrumiyyətlərə məruz qoyan məlum əsərimin çağdaş Azərbaycanın hakim ideologiyası üçün müəyyən problemlər yaratdığını anlamaq məndən ötrü bir o qədər də çətin deyil. Ancaq həmin əsərin Azərbaycan xalqını hər hansı bir mənada aşağılamağı barədə deyilən fikirlərlə razılaşmaq, inanın ki, mənim əxlaqi və mənəvi varlığımın imkanları xaricindədir. Mənim əqidəmə görə, qəlbində - dinindən və milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq - hər kəsə mərhəmət hissi yaşadan Saday Sadıqlı, doktor Abasəliyev, doktor Fərzani kimi yüksək mənəviyyatlı və böyük ürəkli Azərbaycan ziyalılarının təsvir edildiyi bir əsər Azərbaycan xalqını alçalda bilməz. Və heç olmasa bu məsələdə gərək bizim aramızda fikir ayrılığı olmayaydı.
İndi mən 79 yaşın içindəyəm. Mənim, bundan sonra, illərlə yox, bəlkə də aylar və günlərlə ölçüləcək qədər ömrüm qalır.
İndi, söz yox ki, məni yaradıcılığımdan və şəxsi həyatımdan daha çox, ailəmin və ata “günahı” ucbatından hələ də işsiz qalan günahsız övladlarımın gələcək taleyi düşündürür. Yuxarıdan gələn hər əmrə boğazdan yuxarı ləbbeh deməklə vəzifə başında oturan və dünyanın cansız robotlarından yalnız pulgirliyi və rüşvətə hədsiz hərisliyi ilə fərqlənən canavar xislətli məmurlar ölkəsində mənim sağlam mənəvi mühitdə böyüyüb, normal ailə tərbiyəsi görən - yüksək təhsilə və mədəniyyətə malik - övladlarıma kiminsə “mərhəmət” göstərib, iş verəcəyinə inanmaq mən tərəfdən, əlbəttə, sadalövhlük olardı. Və bütün bu sarsıntı və məhrumiyyətlərin sadə bir bədii əsərə görə baş verməyi mənə, sözün hərfi mənasında, qorxulu-qaramatlı pis yuxu təsiri bağışlayır.
Artıq 3 ildən çoxdur ki, mən öz vətənimdə daimi şantaj və əxlaqi-mənəvi təzyiqlər mühitində yaşayıram və ən adi hüquqlarımın kobudcasına pozulmasının hər gün şahidi oluram.
Hətta kənddəki evimin qapıları da nə zamandan bəri üzümə bərk-bərk bağlıdır. Əsla ona görə yox ki, kənddə mənə qarşı hər hansı hörmətsizlik ediləcəyindən ehtiyatlanıram. Yox, bundan ehtiyatlanmağa heç bir əsas yoxdur, çünki öz kəndimin adamlarının mənə münasibətinin, məlum hadisələrdən sonra da, əsla dəyişmədiyinə tamamilə əminəm. Kənddəki evimin qapıları üzümə ona görə bağlıdır ki, indi öz bala vətənimdə də mən hər addımda sifarişli təxribatla qarşılaşa bilərəm.
Yəqin özünüz də bilirsiniz ki, “Daş yuxular” mənim dünya üzünə çıxan ilk əsərim deyil. Əsərlərim, hələ Sovet dövründə, təkçə SSRİ məkanı daxilində yox, dünyanın bir sıra ölkələrində də geniş tanınır və yüksək tirajla nəşr edilirdi. İstərdim inanasınız ki, “Daş yuxular” özünün fəlsəfi qayəsi və bədii mündəricəsilə ondan əvvəl yazdığım əsərlərdən yalnız mövzu dairəsinin bu gün üçün gözlənilməzliyi ilə fərqlənir. Bu, mənim günahım deyil ki, əsər dünyanın bir çox ölkələrində vətənim Azərbaycanda olduğundan fərqli meyarlarla ölçülür.
Təsədüfi deyil ki, keçən il “Daş yuxular”ı çap edən İtaliya nəşriyyatı mənim hələ ötən əsrin 60-cı illərində yazdığım “Adamlar və ağaclar” trilogiyasını yaxın gələcəkdə nəşr etməyi planlaşdırır. 2014-cü ildə Peterburqda nəşr olunan bircildlik seçilmiş əsərlərimin bu ilin sonunacan ABŞ-da da nəşri gözlənilir. Bunu da nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, “Daş yuxular” dünyanın bir çox ölkələrində məhz bəşəri dəyərlərə söykənən kamil bədii nəsr əsəri kimi qəbul edilir.
İstərdim inanasınız ki, mən heç vaxt qalmaqal tərəfdarı olmamışam, cənab Prezident! Aeroportla bağlı “insidentin” dünyanın bir çox kütləvi informasiya vasitələrində bu qədər geniş rezonans doğurmağının baiskarı da mən deyiləm.
Və bu həyacanlı məktubla Sizə müraciət etməyim məlum hadisənin əsl səbəbkarlarının müəyyənləşdirilib, cəzalandırılması məsələsində Sizin həlledici söz sahibi olacağınıza bəslədiyim böyük ümid və inamdan irəli gəlir. Səmimiyyətlə.
