Bir həftədə üç hekayə yazdım. Mətnlər başımda tam hazır olsa da, məncə, bu, maksimum göstəricidir. Hekayələri yazandan sonra xeyli yüngülləşdim. Üstümdən elə bil dağ götürüldü. Mənə rahatlıq verməyən hisslər vardı. O hissləri yaradıcılıq laboratoriyamdan keçirib hekayələrə ötürdüm. Özümü quş kimi yüngül hiss etdim.

Adətən hekayə yazanda mətni bir müddət dincə qoyuram. İki həftə, bir ay keçəndən sonra soyuq başla hekayələrə bir daha baxıram. Aradakı vaxtda isə başqalarının kitablarını oxuyuram. Bu, həm yeni ideyalar verir, həm də öz yazdıqlarımla başqalarının yazdıqları arasında müqayisələr aparıram. Bu dəfə də adətimə əməl elədim. Hekayələri yazıb dincə qoydum. Başladım başqalarının kitablarını oxumağa. İndi oxuduğum kitablar haqqında qısaca olaraq fikirlərimi yazmaq istəyirəm.

1. Robet Müzil – “Üç qadın”. (“Qriciya”, “Portuqaliyalı qadın”, “Tonka” hekayələri )

Bu hekayələrdə ədəbiyyata aid heç nə görmədim. Hekayələrdə ədəbiyyat yox idi. Lazımsız pafos gözə girirdi. Bir sözlə boşboğazlıq, cəfəngiyyat. Amma hər kəsi öz arşınınla ölçə bilməzsən. Robet Müzilin hekayələri ədəbiyyatda pafosu sevən adamların xoşuna gələ bilər.

2. Fridrix Dürrenmatt – “Yaşlı xanımın gəlişi”

Məncə bu pyes layiq olduğundan qat-qat artıq şöhrət qazanıb.

3. Jozef Rot- “Min ikinci gecənin nağılı”

Mənə elə gəldi ki, Jozef Rot tamam başqa əsər yazmaq istəyirmiş və yazı prosesində “yazıçı mövqeyini” bir neçə dəfə dəyişməyə məcbur olub. Əsərin əvvəli ortasına, ortası isə axırına yad, yamaq kimi görünür. Sanki əsərin əvvəlini, ortasını, axırını ayrı-ayrı yazıçılar yazıb. “Min ikinci gecənin nağılı” romanı (“Ağ qvardiya” kimi) alınmamış romandır. Bir oxucu kimi buna çox təssüfləndim. Çünki əsərdə ağır, gözəl səhnələr, təsvirlər vardı. Alınmış romanda həmin səhnələr, təsvirlər daha da təsirli görsənərdi.

4. Con Faulz – “Kolleksiyaçı”

Əsərin dili sadədir, oxunaqlıdır. Süjet də var. Vəssalam, başqa heç nə… Əsərdəki sənət söhbətləri çox səthidir. Bu söhbətlər sənət haqqında dərin təsəvvürləri olmayan adamlara maraqlı görünə bilər.

Mirinda (əsərdəki qız) çox mənasız qızdır və işin faciəvi tərəfi ondan ibarətdir ki, özünü fərqli, mənalı, dərin düşüncələrə malik bir qız hesab edir. Özünü fərqli, mənalı hesab edib əslində mənasız olan insanlar dözülməzdir. Necə deyərlər, qanana da qurban olum, qanmayana da, dad yarımçıq əlindən. Yəni, insan ya çox dərin, ya da çox dayaz olmalıdır. Dayaz olmaq qəbahət deyil. Sadəcə insan dayaz olduğu halda dərinliyə iddia etməməlidir. Dayaz olan xeyli maraqlı adamlar tanıyıram. Onlar elə öz dayazlığı ilə maraqlıdırlar və onlar dərinliyə iddia etsələr cazibələrini itirəcəklər, dözülməz dərəcədə maraqsız adama çevriləcəklər.

Mirinda hətta sənətlə məşğul olmağa davam etsəydi belə bir zibil yarada bilməyəcəkdi. Nə yaratsaydı süni görünəcəkdi. Ən uzağı Mirinda kimisə gözəl yamsılaya bilərdi. Bilmirəm, nədənsə kitabı oxuduqca bu Mirinda mənə Fəridəni xatırladırdı. Gülmək məni tuturdu. Fəridə də çox mənasız, dayaz qızdır, amma ona elə gəlir ki, çox mənalı qızdır və dərin düşüncələrə malikdir. Əslində isə Mirinda, Fəridə öz naturalarına sadiq qalsalar, dərinliyə iddia etməsələr, azdan-çoxdan maraqlı görünə bilərlər.

Kaliban (əsərdəki kişi) Mirindanın mənalı, gözəl qız olmağına inanıb. Bu Kalibanın faciəsidir. Xülasə, həm Mirinda, həm də Kaliban mənə çox mənasız adamlar kimi göründülər. İkisi də bir- birinin tayıdırlar. Onların hər ikisi ürəyimi sıxırdı.

Əsərdən heç bir emosiya almadım. Səhnələr çox quru, süni təsir bağışladı. Elə bil səliqəli bir qadın tərtəmiz mətbəxtdə dadsız-duzsuz bir yemək bişirmişdi. Stanislavski bu əsəri oxusaydı qışqırardı: “İnanmıram”. “Kolleksiyaçı”nın niyə bu qədər məşhur olması mənə qəribə gəldi. “Kolleksiyaçı” yeniyetmələrin, ya da ömrü boyu yeniyetmə qalan adamların maraqla oxuyacağı bir əsərdir.

Əsl, həqiqi sənətkar odur ki, imitasiyası mümkün olmayan səhnələr yaradır. Qalanı, təfərrüatdır. Əlinə qələm alan hər kəs nələrsə qurub-quraşdırmağı, nələrsə uydurmağı bacarır. Biri pis, biri orta səviyyədə, biri də Orxan Pamuk, Kutze, Con Faulz kimi yüksək dərəcədə peşəkarcasına. Əgər əsərdə imitasiyası mümkün olmayan səhnə yoxdursa, həmin əsərin müəllifinə həqiqi, əsl sənətkar deməyə dilim çönməz. “Kolleksiyaçı”da imitasiyası mümkün olmayan səhnəyə rast gəlmədim. Jozef Rotun “Min ikinci gecənin nağılı” alınmamış roman olsa da, orada imitasiyası mümkün olmayan səhnələr, təsvirlər vardı.

Belə, ümüd edirəm nə demək istədiyim aydın oldu.

Azlogos