Cavid Ramazanlı: Ədəbiyyat və siyasətçilər
Svetlana Aleksiyeviçin əsərlərində yüzlərl…
Əslində xeyli komik situasiyadır: bizdə “patriotizm əclafların son
sığınacağıdır” ifadəsini hərə özünə sərf edən kontekstdə işlədir; necə
deyərlər, “qaçan da allahı çağırır, qovan da”. Büdcədən çırpışdıran da “vətən”
kəlməsinin arxasında gizlənir, büdcədən çırpışdıranı “topa tutub” ancaq özü
cəmiyyətin ümidindən, inamından çırpışdıran da… Hüquq və azadlıqları boğan da
“vətən” bağırır, hüquq və azadlıqları əlində şüar edib ancaq ən kiçik tənqidə
görə adamın yeddi arxa dönənini yerin yeddi qatına soxan da…
Yeri gəlmişkən, bizdə bir çoxları “patriotizm əclafların son
sığınacağıdır” aforizmini nədənsə Tolstoya aid edir. Halbuki həmin sözlərin
müəllifi XVII yüzil ingilis şair və dramaturqu Samuel Consondur.
Bu həmin Consondur ki, eyni zamanda “Böhtan qorxaqların
intiqamıdır” aforizminin müəllifidir.
İlk baxışda yuxarıdakı iki fikir arasında heç bir əlaqə yoxdur.
Əslində isə həmin aforizmlər dərindən düşündükdə mahiyyət etibarilə
bir-birlərini tamamlayırlar. Necə? Çox sadə.
Avtoritar rejimlərin ən sevimli vərdişlərindən biri – “xalq
düşməni” axtarışıdır. Bu cür rejimlərin fikrincə, fərqli düşünən, tənqid edən
hər kəs “vətən xainidir”, kim ayağını öncədən cızılmış dairədən qırağa qoyursa,
lap sovet çağlarında olduğu kimi, “icazəsiz cəsarət” nümayiş etdirirsə, deməli,
mütləq “kənar qüvvələrin dəyirmanına su tökür”.
Bir sözlə, vətənpərvərlik sadəcə əclaflar üçün son sığınacaq
deyil, eyni zamanda ona sığınmaq, ondan mədət ummaq istəməyənləri damğalamaq
üçün əla böhtan vasitəsidir. Belələrini istənilən cür şərləyə, asanlıqla “xain”
çıxara bilərsən.
Azərbaycanda ən rahat olan da məhz bu mənada vətənpərvər olmaqdır.
Bütün həyatı özünə və övladlarına müxtəlif imtiyazlar qazanmaqda keçən
istənilən mənasız şair belə bir-iki Şuşa, üç-dörd Təbriz şeiri yazmaqla
camaatın gözünə girə, hamının sevimlisinə çevrilə bilər. Həmin şeirlərin bədii
keyfiyyəti, poetik səviyyəsi bir məna ifadə etmir, əsas odur ki, “Təbrizdən,
Səlmasdan, Gəncə tərəfdən, gəlib şerimizi dinləyir Vətən” kimi geydirmə misralar
qırıldatmağı bacarsın.
Azərbaycan elə bir ölkədir ki, istənilən şəxs boğazı yırtılanadək
vətən qışqırmaqda sərbəstdir: yalançı da, yaltaq da, rüşvətxor da, korrupsioner
də! Heç kim də dönüb özünə sual vermir: bu qədər sevəni olan bir vətən niyə bu
kökdədir?!
Mikrofonu Ziya Məmmədova, Tağı Əhmədova, Hacıbala Abutalıbova
uzatsan vətən sevgisi haqqında elə bəzəkli, elə bəlağətli cümlələr deyəcəklər,
mat-məəttəl qalacaqsan. Fikirləşəcəksən ki, bir insan öz ölkəsini sevməyi məhz
bu adamlardan öyrənməlidir. Lakin soruşan yoxdur: hətta korrupsioneri belə
bunca vətənpərvər olan ölkənin niyə 20 faizi işğal altındadır, ya da 70 faiz
sakini nə üçün çörəyini daşdan çıxarır, ələ baxır, bir qarın çörək üçün min
dona girir?!
Əslində Ziyaların, Tağıların, Hacıbalaların gözü ilə baxdıqda
Azərbaycan həqiqətən dünyanın ən sevilməli ölkəsidir: dünyanın başqa harasında
iki eşşəyin arpasını bölə bilməyən adamlar bu qədər asanlıqla yüksək karyera
qura, az qala yatsalar yuxularına da girməyəcək vəzifələrin sahibi ola
bilərlər?!
Normal mədəni səviyyəyə, bədii zövqə, intellektual göstəriciyə
malik ölkədə Anar Rzayev, Fikrət Qoca, Elçin Əfəndiyev, Bəxtiyar Vahabzadə,
Nəriman Həsənzadə, Yusif Həsənbəy, canım sizə desin, Vüqar Əhməd, Yusif Nəğməkar
kimi adamların qabağına iki qoyun qatmazlar ki, axırda birini mütləq canavara
yedirəcəklər. Bizdə isə belələrindən “ziyalı” düzəldirlər: nə var, nə var,
dillərindən “vətən”, “millət” kəlməsi düşmür! Hansı ki, hamısı bu kəlmələrin
arxasında gizlənib özlərinə və övladlarına karyera qayırmaqdan başqa bir işlə
məşğul deyillər. Ömrü boyu dillərindən sistem əleyhinə bir söz çıxarmazlar.
“Yuxarılar” istəmədikcə qatığın hansı rəngdə olduğunu söyləməzlər.
Bax elə ona görə də indi adam “vətən” deməyə, “millət” deməyə
utanır. Bu kəlmələri dilə gətirməyə xəcalət çəkir ki, birdən elə bilərlər sənin
də hansısa umacağın var, özünə orden-medal, vəzifə, balalarına yaxşı
gün-güzəran, babat iş yeri-zad istəyirsən.
Bu ölkədə “vətən” sözünü ən yavaş səslə dilləndirən yazıçı – Sabir
Əhmədli oğlunu müharibədə qurban verdi.
Bu ölkədə “millət” sözünü ən təmənnasız işlədən şair – Xəlil Rza
oğlunu müharibədə qurban verdi.
Və elə həmin ölkədə “vətən”, “millət” sözlərini dilindən
düşürməyən, vətənpərvərliyini addımbaşı adamın gözünə soxan adamların
oğul-uşaqları, məsələn, allahın sayt müxbirliyindən səfir vəzifəsinə
yüksəldilər.
İndi Azərbaycanda hərə əlinə bir tərəzi alıb kimin nə qədər
vətənpərvər olduğunu ölçməklə məşğuldur. Mirşahinsənsə – vətəni sevirsən.
Şahvələd Çobanoğlusansa – xalq düşmənisən.
Nə qədər yüksək səslə və təyinatsız şəkildə “vətən” bağırırsansa,
bir o qədər vətənpərvərsən.
Nə qədər yüksək səslə yanlışları sorğulayırsansa, bir o qədər
vətən xainisən.
Budur günümüzün acı reallığı!
Halbuki həqiqət əslində çox sadədir: tənqidçi, sorğulayıcı,
araşdırıcı fərd, bir sözlə, gerçək mənada vətəndaş olmayıb ancaq poetik
ədabazlıqlarla-filan vətənpərvər görünməyə çalışanlar gülməli vəziyyətə düşməyə
məhkumdurlar. Məsələn, büdcə pullarının hara, necə xərcləndiyini soruşmadıqdan
sonra istədiyin qədər “Şuşanı vur” bağır, kimsə qoz qoymur. Ya da bu gün seçki
qutusuna topa bülleten atmağı özünə sığışdıran adam sabah Qarabağın taleyi
haqqında soruşanda yumşaq yerinə də almırlar.
Qısası, vətəndaş olmadan vətənpərvər olmağın sonu fiksiyadır,
farsdır, filfilodur.
Elnur Astanbəyli
Azlogos.eu