Həqiqətən 44 il yaşamağım mənə möcüzə kimi görünür. Gözlərimə inanmıram. Belə baxanda 44 heç də böyük rəqəm sayılmaz. O zaman 44 il yaşamağım niyə mənə möcüzə kimi görünür? Bunun səbəbini bilmirəm. Bu suala cavabım yoxdur.

Bəs oxduqlarımdan, gördüklərimdən, eşitdiklərimdən hansı nəticələri çıxarmışam, hal-hazırda nələr düşünürəm? Səhv də olsa, düz də olsa gəldiyim nəticələri, düşüncələrimi yazmaq istərdim.

Birincisi, hansısa bir sahənin peşəkarına çevrilmək lazımdır. Milan Kundera deyirdi ki, insanın ən böyük azadlıqlarından biri, işini itirmək qorxusunun olmamasıdır. İşini itirmək qorxusu insanı əzir, onu yaltaqlıq, əclaflıq, xəbərçilik, köləlik etməyə itələyir. Peşəkarlıq isə öz növbəsində insanı işini itirmək qorxusundan azad edir. Peşəkar insan işini itirməkdən qorxmur. O, rəhbərlik tərəfindən öz ləyaqətinə, azadlığına təhlükə hiss etdikdə, əgər istəsə qapını çırparaq çıxıb gedə bilər.

Peşəkarlıq bəzən insanda zərərli nəticələrə səbəb olan ifrat əminlik hissi də yaradır. Yaxşı ustaların çox vaxt əyyaş, məsuliyyətsiz adam olması heç də təsadüf deyil. Pis usta iş tapmaq üçün məsuliyyətli olmağa, işə vaxtında gəlib-getməyə məcburdur. Yaxşı usta isə düşünür ki, ona hər zaman ehtiyac var. Nə vaxt istəsə iş tapa bilər. Ona görə özünü buraxır, içir, işə vaxtında gəlmir, götürdüyü işi vaxtında bitirmir. Amma hansısa peşəkarın əyyaş, məsuliyyətsiz, hətta yaltaq, əclaf adam olması əsla universal həqiqəti dəyişmir. Hər hansı sahədə peşəkar olmaq vacibdir.

İkincisi, biz insanlar fanilər, ölənlər sinifinə mənsubuq. Nəfsimiz, tamahımız Dəməşq qılıncından itidir. Hər an vicdanımıza ömür boyu təmizləyə bilməyəcəyimiz ləkə düşə bilər. Hər an yolumuzu aza bilərik. Həyatın hər sahəsində təmiz qalmaq, ideal olmaq çətindir. Ona görə də heç olmasa həyatın bir sahəsini təmiz saxlamaq, ora heç bir halda haram qatmamaq lazımdır. Bu təmiz saxladığın, haram qatmadığın sahəni öz arşınına çevirib başqalarının sənə münasibətini də bu arşınla ölçməlisən. Təmiz saxladığın, haram qatmadığın sahəyə hörmət bəsləyən, bunu qiymətləndirən adamlara sən də hörmət bəsləməlisən, onları qiymətləndirməlisən. Təmiz saxladığın sahəyə hörmət bəsləməyən, bunu qiymətləndirməyən adamlara, istisnasız olaraq hər kəsə, bir daha təkrar edirəm, istisnasız olaraq hər kəsə, hətta ailə üzvlərinə belə sən də hörmət bəsləməməlisən, onları həyatından nə qədər gec deyil silib atmalısan. Axırda olacaq hadisə nə qədər əvvəldə olsa, bir o qədər yaxşıdır. Məsələn, həyatın digər sahələrində bilərəkdən və ya bilməyərəkdən otuz cürə yaramazlıq edə bilərəm, amma məşğul olduğum ədəbiyyat sahəsini təmiz saxlamağa, ora haram qatmamağa çalışıram. Ən azı heç vaxt vəzifəsinə, puluna, mövqeyinə görə kiminsə pis əsərinə yaxşı əsər demərəm. Bunu görən, qiymətləndirən adama hörmətim sonsuzdur, görməyən, qiymətləndirməyən adam kim olursa olsun mənim üçün məna və əhəmiyyət kəsb etmir. Bu çox spesifik söhbətdir və hərçənd şeytan detallarda gizlənsə də, əfsuslar olsun bu söhbətdə detallara girmək olmur. Ümumiyyətlə, yaxşı yazı yazmağın dəqiq resepti olmadığı kimi, necə yaşamağın da dəqiq resepti yoxdur. Bu mövzuda ancaq çox ümumi məsələlərə toxuna bilərik. Belə də ki, kimə necə rahatdırsa elə də yaşasın, sonra da zəhmət çəkib vaxtında ölsün. Vaxtında ölmək böyük xoşbəxtlikdir.

İndi, hal-hazrda heç bir arzum yoxdur. Yeganə arzum məni özünə dogma hesab edən adamları bir qram da qüssələndirmədən sakitcə, təhqir olunmadan, əzab çəkmədən ölməkdir. Nə qədər qəribə olsa da məni özünə dogma hesab edən üç-dörd adam var. Bu mənim özümü də təccübləndirir. Sevilmək heç də həmişə xoşbəxtlik sayılmaz. Bəzən sevilmək sevməkdən daha çox adamdan güc, məsuliyyət tələb edir. Ən əsası sevilmək adamın bu dünyadan könüllü surətdə gemək azadlığını əlindən alır. Sənin üçün hər şey bitib, yazmısan, oxumusan, yemisən, gəzmisən, baxmısan, indən belə görəcəyin bir iş yoxdur, nə etsən yenə də təkrarçılıq olacaq, ancaq başqalarına görə yaşamağa məcbursan. Bundan axmaq, bundan absurd, bundan alçaldıcı vəziyyət olarmı? İndi səni sevən, özünə doğma hesab edən adamlara necə başa salasan ki, sənin üçün ölmək yaşamaqdan daha rahatdır. Sənin rahatlıq kimi gördüyün ölümü onlar faciə hesab edirlər. Bax budur problem. Bax budur insan ruhları arasındakı dərin uçurum.

Akutaqava Rünoske deyirdi ki, niyə bir adam yatdığım yerdə məni boğub öldürmür. Rünoskeni başa düşürəm, hiss edirəm və dəstəkləyirəm. Mən ümüdümü bu təzə çıxan virusa bağlamışdım. Çox sevinmişdim virus yayılanda. Virusa yoluxmaq ümüdü ilə bütün gün adamların gur olduğu yerlərdə sülənirdim. Virus ümüdlərimi puç elədi. Nəsə çox zəif çıxdı bu virus. Heyf.

Yenə neçə gündür Volterin “Kandid”də qaldırdığı sualın altında əzilməkdəyəm. Görəsən hansı yaxşıdır, bilib özünü bədbəxt hiss etmək, yoxsa bilməyib özünü xoşbəxt saymaq? Donuz xoşbəxtliyi də bir şey deyil. Adam nəsə özünə yaraşdırmır. Qəbul edə bilmir. Məhz bu donuz xoşbəxtliyini nəzərdə tutaraq dahilərdən biri belə demişdir: “Mənə xoşbəxt adam göstərin, onun necə mənasız olduğunu sizə beşcə dəqiqədə sübut edim.”

Digər tərəfdən baxdıqda bilmək də duz yüküdür, əzabdır. Biləndə adam canıyla əlləşir. Beləcə qalırsan iki daşın arasında. Bilmirsən hansı yaxşıdır. Bilib özünü bədbəxt hiss etmək, yoxsa bilməyib özünü xoşbəxt saymaq? Qəti, birmənalı cavab vermək olmur. Necə deyərlər, yuxarı bığ, aşağı saqqal. Mənə çox maraqlıdır, görəsən başımda hələ nə qədər bu cür axmaq-axmaq fikirlər gəzdirəcəyəm?