Feminist hay-küyün desibelinin qulaq pərdəsi deşdiyi bir dövrdə belə qıcıq fikir səsləndirmək ürək tələb edir, amma razılaşın ki, ən azından maraqlı paradoksdur, üstəlik bunu deyən ağıllı, müstəqil və füsunkar bir qadındırsa, təsiri birə beş artır.

Ümumiyyətlə, başımı gilyotinə qoymalı olsam belə deməliyəm ki, indiyədək yaradıcılığına heyran olduğum hansısa bir qadının “feminist davası” apardığını görməmişəm, bütün kütləvi ideologiyalar kimi feminizmdən də qeyri-individuallıq, qeyri-yaradıcılıq və bəlağətli şüarçılıq qoxusu gəlir.

Bu mənada 8 Martda Bakının mərkəzində keçirilən feminist marşı da feminizmşivənlikdən xali deyildi. Mübahisə doğuran və yerli sakinləri bərk qəzəbləndirən məqam aksiyada qaldırılan “Vagina mənimdir, kimə istəsəm verərəm” və “Məmələrə azadlıq, Seçkilərə ədalət” kimi şüarlar olsa da, bunlar da yenilik deyildi təbii ki: türk feminist marşlarındakı şüarlardan çırpışdırılma, qeyri-yaradıcı və dadsızca imitasiya edilən ifadələriydi. Bunlardan başqa, digər şüarlar da ənənəvi “azadlıq” tələblərindən ibarət idi, xülaseyi-kəlam: bozbaş bişirmək istəmirik, işləmək, təhsil almaq, bərabər olmaq istəyirik, azad olmaq istəyirik və s.

Amma bununla belə, deməliyəm ki, bir çoxları kimi mən də Azərbaycanda feminist aksiyaların çoxalmasının və feminist ritorikasının güclənməsinin tərəfdarıyam. Bunu ən azından onun bir mühüm cəhətinə görə istəyir və dəstəkləyirəm: milli-mentalitetə vurduğu zərbəyə görə. Milli-mentalitetin basılması və boğulması əsasən feminizm hərəkatının genişlənməsindən keçir.

Feminist marşına hüquq-mühafizə orqanlarının sərt müdaxiləsi və hökumət mediasının aqressiyası da bu mənada təsadüf sayılmamalıdır, çünki bilirlər ki, feminizm mövcud siyasi rejimin üzərində bərqərar olduğu sistemə – milli-mentalitetə qarşı ən böyük təhdidlərdən biridir, milli-mentalitet şübhə altına düşsə, özləri də şübhə altına düşəcəklər.

Azərbaycanda milli-mentalitet deyilən şey əslində, zorakı Sovet müdaxiləsi nəticəsində Stalinizmlə reaksiyaya girərək mutasiyaya uğramış, amma gizlində öz əsl mahiyyətini qorumuş orta əsr dini dünyagörüşündən savayı bir şey deyil. Stalinizmlə mutasiyaya girdikdən sonra, o, “işkola” getməyə, Firəngistanda gavur elmini öyrənməyə, gavur əlbisəsi geyinməyə, hətta gavur sənətiylə məşğul olmağa göz yumur, amma bunların sadəcə səthi və nəzarət olunan səviyyədə olmasını tələb edir: romanmı yazırsan, kinomu çəkirsən, xaricdə təhsilmi alırsan, elmi tədqiqatmı aparırsan, siyasətləmi məşğul olursan, çox əla, çox pakizə, amma milli-mentalitetə uyğun olsun. Yəni gərək yad, şübhə doğuracaq, plüralizmə, individualizmə və dəyişikliyə gətirib çıxaracaq heç nə eləməyəsən. Beləcə, mutasiyaya uğrayaraq, milli-mentalitet cildinə girmiş orta əsr təfəkkürü elə əvvəlki şeyləri – biət və itaət etməyi tələb edir, mahiyyət etibarilə dəyişən bir şey yoxdur, o, yenə də həqiqi sənətə, həqiqi elmə, həqiqi özünüifadə azadlığına, xüsusilə də qadın azadlığına qarşı kəskin mövqedə dayanıb.

Gəlin yada salaq, milli mentalitet mövcud siyasi rejimə necə xidmət göstərir: mentalitet polisdir, dubinkadır, həbsxanadır, AzTv-dir, dövlətçilikdir, Mirşahin Ağayevdir, Qənirə Paşayevadır, deputatlardır, mollalardır, seçki saxtalaşdıran müəllimlər, həkimlərdir, ələbaxan xalq yazıçıları, xalq şairləridir, icra başçıları, hakimlər, prokurorlardır, rüşvətdir, monopoliyadır, yerlibazlıqdır, qadın bəkarətidir, qırmızı lentdir, xonçadır, aftafadır, qonaqpərvərlikdir, hər cür əclaflığı etmək, amma “hamımız azərbaycanlıyıq” deyib keçməkdir, sifətə qonan və daim vəzifəcə böyüyə yönələn gülümsəmədir, şirinlik etməkdir, qımışmaq, əzilib-büzülmək, özünü üzdə dinc və xoşrəftar göstərmək, saman altdan isə su yeritməkdir, dövlətlə dövlətçilik etməməkdir və sairdir, ən nəhayət isə sistemin özüdür.

Azərbaycanda yanlış olan ənənəvi bir düşüncə var ki, qadın təhsil alarsa və işləyərsə, azad olacaq. Feministlərin də çox zaman təmtəraqlı şüarlarla vurğulamalarına baxmayaraq, əslində, görünən budur ki, qadın təkcə təhsil almaq və işləməklə azad olmur artıq. Mutasiyaya uğramış milli-mentalitet virusu təhsil alan və işləyən qadını zərərsizləşdirib daha, çox vaxt o, hətta təhsili və işləməyi təşviq etməkdən belə çəkinmir. Faktiki olaraq, məktəblərdə, universitetlərdə qızlar oğlanlarla başabaş təhsil alırlar, təhsil müəssisələrindəki işçilərin də böyük qismini qadınlar təşkil edir, amma bu, milli-mentalitetin müəllimələri qabağına qataraq, quzu-quzu pambıq tarlalarında işləməyə, seçki saxtakarlığında iştirak etməyə aparmasına mane olmur.

Qadının ən əsas problemi iş, təhsil və zorakılıqla (zorakılıq da təkcə Azərbaycana məxsus deyil, universal problemdir) bağlı deyil. Əsas problem əylənmək azadlığının olmamasındadır. Azərbaycanda qadınların əylənməsi qeyri-rəsmi şəkildə məhdudlaşdırılıb və aktiv şəkildə təşviq edilir.

Bakının mərkəzindəki tək-tük məkanlar istisna olmaqla, Bakı ətrafında, ölkənin digər böyük şəhərlərində, rayonlarında, kəndlərində qadınların əylənmək ehtimalı 99% nəzərə alınmayıb. Restoranlar, kafelər, barlar, çayxanalar, qəlyanxanalar, gecə klubları, əyləncə məkanları, “Play-Station” salonlar, oyun zalları kişilərlə dolub-daşır, hara getsən, hara baxsan, ancaq kişi görürsən. Bir insan kimi yalnız kişinin əylənmək hüququ nəzərə alınıb, qadınının əylənməsinə isə milli-mentalitet yaxşı baxmır. Qadınların kişisiz çölə çıxması və əylənməsi ilk baxışda təhlükəsiz kimi görünsə də, hiyləgər bir ifadə ilə – “Ailəvi istirahət” adı ilə məhdudlaşdırılıb. (Milli-mentalitetin daha bir sifəti – Ailəvi istirahət məkanı!)

Əylənən qadın deyəndə, mentalitetpərəstlərin ağlına nə gəlir, təsəvvür etmək çətin deyil: bir dəstə kişinin ortasında abırsızca yarıçılpaq rəqs edən qadın. Təbii, istəyənə bu da haqdır, hər kəsin bədəni öz şəxsi mülkiyyətidir, necə istəyər, elə də istifadə edər, amma əylənən qadın təsəvvür etməli olanda, ağla ancaq belə şeylərin gəlməsi də düşüncə korluğunun əlaməti sayılmalıdır. Əslində yaxşı əylənə bilən qadın elə çox vaxt həqiqi təhsili, işi və azadlığı olan qadın olur.

Dərindən baxsaq, ölkəmizdə qadının əylənməsi fikrinə niyə düşməncə yanaşıldığını, imtiyazlı təbəqənin təmsilçiləri istisna olmaqla, qadınların əylənməsinə niyə maneələr törədildiyini, bunun niyə təşviq edildiyini başa düşmək çətin olmamalıdır. Əylənmək azadlıqdır, ona görə

Qadın ürəyi istədiyi kimi, maneələrsiz, qadağalarsız, stereotiplərsiz, damğalarsız əylənə biləndə, buxovlardan qurtulacaq və azad olacaq. Qadın həqiqətən azad olanda isə, kişi də azad olacaq. Beləcə, hamı azad olacaq. Mutasiyaya uğramış orta əsr təfəkküründən ibarət milli-mentalitet üzərində qurulan, onun əxlaq kodekslərindən ibarət “milli-mənəvi dəyərlər”dən bərk-bərk yapışan hakim quruluşa da sərf etməyən budur.

Çünki yaxşı bilir ki, qadınlar rəqs etməyə başlayanda, sistem çökəcək.