– Bəli, bir az mürəkkəb məsələdi.Belə hadisələrlə qarşılaşmışam. İstər İngiltərədə olsun, istər başqa yerdə  ikinci əl kitab mağazalarında kitablarıma rast gələndə ürəyim ağrıyır. İnsanların mənim kitabımı niyə öz kitab rəflərində saxlamaması haqqında düşüncələrə dalıram. (Gülür) O kitab burda olmasa yenə ürək ağrısı yaşayaram. Fikirləşərəm ki, niyə mənim kitabım burda deyil? Niyə adamlar onu kiminləsə paylaşmaq istəmirlər?

– Məncə, hə. Məsələn, arvadım bəzi hallarda çox tələbkar olur. 2004-cü ildə yeni  “Gömülmüş nəhəng“ romanım üzərində çalışırdım.       Bəzi parçaları arvadıma göstərəndən sonra roman üzərində işləməyi dayandırdım. Onun fikrincə,  yazdıqlarım bir qara qəpiyə dəyməzdi (gülür). Problem ondadır ki, biz tanış olanda yazıçı deyildim və hətta yazmağa belə başlamamışdım. Ona görə o məni hələ də bir gün böyük yazıçı olmaq xəyallarıyla yaşayan tələbə kimi görür.

– Bu mükafat onun mənə münasibətini dəyişmədi. Heç çap olunmayan yazar kimi və yaxud təzə çap olunduğum vaxtlardakı kimi çox ciddi tənqid atəşinə tutur. O, tələbkar olmağa məcburdu.  Biz 1980-ci ildən bu yana yəni 35 il ərzində mənim yazdıqlarımı, başqalarının romanlarını, getdiyimiz filmləri, teatr tamaşalarını müzakirə edirik. Bu müzakirələrdə elə fikirlər olur ki, bəzən razılaşıram və bəzən heç qəbul etmirəm. Beləcə, onun dediklərini bəzən ciddiyə alıram və hiss edirəm ki, tutduğu iradlar çox önəmlidi və bunları mütləq ciddiyə almalıyam. Onun güclü olduğu sahələr var.

– Xeyr,mən heç vaxt yazının əsl ideyası, qaynaqlandığı mövzu,görüntü, mənbəsi haqda fikirləri qəbul etmirəm. Əslində, arvadımın tənqid etdikləri də heç vaxt ideya deyil, ideyanın həyata keçirilməsi yollarıdır. Yəni o səbəbi deyil, nəticəni tənqid edir. O mənə təxmini bunları deməyə çalışır: “ Doğru  yazmamısınız. Mən bilirəm, siz nəyi deməyə çalışırsınız, amma bu cür ifadə tərzi düzgün deyil”.  O heç vaxt mənə demir ki,”Sizin ideyanızın əsl görüntüsü bu deyil”.

– Çox vaxt əsərləri yarımçıq saxlayıb,bir neçə il onlara toxunmuram. Bundan əvvəlki “Məni heç vaxt buraxma” romanımı yazmağa 3 dəfə cəhd etmişəm. Bu romanı yaza-yaza artıq bu fikrə özümü alışdırırdım ki, yazdığımı elə indicə buraxıb, iki illik, 3 illik fasilə verə bilərəm. Yazmaq istədiyim ideyalar və onları necə yazmaq haqda fikirlərim dəyişə bilər. Adətən təxəyyülüm həmişə dəyişkəndir və bir ideyanı necə yazmaq haqqında mənə müxtəlif variasiyalar verə bilər. Bu ideyalar bəzən çox oxşar ola bilər, amma hamısı zamanında fərqli anlamlar kəsb edir. Bu əvvəllər tez-tez baş verirdi və kimsə deyəndə ki, sadəcə əsəri müəyyən müddətə kənara qoy, heç də təşvişə düşmürdüm. Əvvəlki təcrübəmdən bilirəm ki, bu mexanizm işləyir.

– Bu bir az gülməli səslənir. Amma heç vaxt “Vəssalam, bu da son” hissini  keçirməmişəm.Futbol oyununa baxıram, fit səsi eşidilir, oyunun sonunda bilinir ki, kim udub, kim uduzub. Futbolçular əllərindən gələni edirlər və nəticədə oyun bitir. Amma bu heç də müəllif üçün belə deyil. Müəllif üçün sonucu bidirən fit səsi yoxdu. Olması belə gülüncdü. Olsa, möhtəşəmlik duyğusu yaşatmaz.

– Bəzən kitab çap olunandan sonra da hər şey dəyişə bilər. Məsələn, Britaniyada qalınüz qabıqlı kitabım çapdan çıxır. Bu zaman tərcüməçilər arasında əməlli-başlı həngamə yaranır. Onlar detallara qarşı çox diqqətlidirlər. Nəticədə bəzi detalları dəyişməli oluram. Sonda nazik qabıqlı kitab istifadəyə verilir. Adama elə gəlir ki, bu son variantdı və final fiti indi səslənə bilər. Amma yenə də bu, mənə mənəvi rahatlıq gətirmir.

– Bu qərarı yazıçılıq karyerama başlamamışdan qabaq vermişəm. Məncə, dünyada kitab çoxluğu problemi var. “Faber və Faber” nəşriyyatında işləyən, məni ilk dəfə kəşf edən redaktorum Robert Makrumla bu barədə söhbətimiz olub.  İlk romanım çap olunandansonra “ İkinci romanımı çap etmək üçün nə qədər zaman keçməlidir?” sualını verdim. O da mənə  “Yaxşı yazıçı ən azı iki ildə bir roman yazmalıdır” cavabını verdi. Uzun müddət keçməsinə baxmayaraq,  biz yaxşı dost münasibəti saxlayırıq və həmişə  söhbətimizi xatırladıram, axmaq məsləhət verdiyini boynuna alır. O  vaxt bu məsləhəti alanda “Mənim üçün mümkünsüzdür” fikirləşmişdim.

– Əslində mövcud olan ədəbiyyat kitablarının sayını artırmamaq üçün yazmamaq barədə qərar vermişdim. O kitabdakılardan ən azı fərqli romanlar yazmaq məqsədini güdürdüm. Yoxsa bu qədər kitab bolluğu olan dünyaya  fərqli, orijinal fikri olmayan kitab yazıb bağışlamağın nə anlamı var? Bubaxımdan Stenli Kubrik həmişə mənə örnək olub. O bir ideya üzərində uzun müddət fikirləşərək bir filmini digərindən tam fərqli yaratmağa müvəffəq olub.Mən də Kubrik kimi olmağa qərar verdim. Nə qədər vaxt lazımdırsa, bir o qədər fikirləşcəkdim. Bu cəhdlər hər dəfə  yeni dünya yaratmağıma kömək edəcək.

– Hadisənin gedişatına bağlı,ona uyğun dünya modeli qururam. Düzünü desəm, bu mənə böyük çətinliklər yaşadır. Bəzən bir hekayə uydururam, lakin onun hansı zaman kəsiyində, hansı məkanda baş verəcəyini uzun müddət fikirləşirəm. Özümü filmlərdə şəhər kənarında gəzən skautlara bənzədirəm. Hekayəmin əsas quruluşu, hansı zaman kəsiyində baş verməsi, coğrafi məkanı mənim hekayətlərimin əsas atributlarıdır. Bu kiçik dünyanı yaratmaq həqiqətən də çox maraqlıdır. Hekayə  uydurmaçılığımda musiqi də çox önəmli faktor daşıyır.

– Bu izahedilməzdir. Hətta sözsüz musiqidə elə dərinliyə baş vura bilərsiniz ki, musiqinin bütün emosional yükünü anlayarsınız. Yazıda da bunu eyni cür yaşatmaq istəyirəm. Oxucuda müəyyən əhval yaratmaq və ya emosiyanı, hissi olduğu kimi çatdırmaq istəyirəm.

– Bu yaxınlarda səyahətdəydim. Yadıma pianoçu Kit Caretin bir musiqi parçası düşdü. Bu instrumental musiqi yaşlı adamın gəncliyini xatırlaması ilə bağlı qarışıq hisslər yaşatdı. Özündə belə hiss ehtiva edən hekayə yazmaq fikrinə gəldim. Bu yəqin ki növbəti romanımın başlanğıcı ola bilər. Bu cür təəssüflə qürür hissinin qarışığından ibarət atmosfer yaratmaq istəyirəm.

– Romançıların problemli tərəfi odur ki, onlar sözə instrumet kimi baxırlar. Esse yazanda və yaxud arqument gətirəndə,ciddi, texniki, məntiqi terminlərdən, ifadələrdən istifadə edirlər. Fikrimcə, romançı eynən rəssam, bəstəkar kimi öz təxəyyülündən heç də həmişə məntiqi, rasional baxmından istifadə etməməlidir. Həmişə intellektual yazıçı imicini daşımaq istəmirəm.

"The Talks" internet jurnalı