Şəhərin kənarında bir həyət vardı. Həyətdə də iki artırmalı ev vardı. Küçəyə darvaza və sütunlu hasar çıxırdı. Mən orada yaşayırdım. Evə hasardan aşıb gedirdim. Darvazayla qapı həmişə bağlı olurdu, mən də buna alışmışdım. Hətta hasarın üstündən aşanda iki saniyə oturursan, oradan bütün çöl, yol, bir də səssiz alçaq duman kimi uzaq, tutqun bir şey görünür. Sonra da dərhal yerə, qanqalların və ayıpəncələrinin içinə düşüb evə gedirsən.

Volçek tələsmədən qarşılamağa çıxır, - bilir ki, gələn mənəm, - çəkingən insani gözləriylə baxıb nəsə fikirləşir.

Bir dəfə həyətdən keçirdim, gördüm ki, Volçek otluqda yatır. Astaca yaxınlaşıb dayandım. Sarı Volçek azacıq fısıldayırdı, burnundan çıxan nəfəs torpağı süpürürdü. Tüklərinin üzəriylə birələr dırmaşırdı.

Ətrafda sakit, tutqun səhər idi. Günəş elə hey dağılan, mavi ənginlikdə buluda çatan ilıq duman içində yuxarı qalxırdı.

Uzaqlardakı bağlı semafor yanında parovoz ulayır, kilsələrin zəngləri cingildəyirdi. Ayıpəncələrinin nazik gövdələri dik durmuşdu, nə külək, nə səs-küy, nə uşaqlar vardı.

Volçek oyanıb tərpənmədi, yerdə gözləri açıq uzanmışdı, qanqalın altındakı qaranlıq rütubətə baxırdı.

Əyilib nəfəsimi çəkdim. Volçek, deyəsən, özünün it olduğunu bilmirdi. O, bütün adamlar kimi yaşayır, düşünürdü; bu həyat da onu həm sevindirir, həm ona zülm eləyirdi. Mənim təki heç nə başa düşə bilməmişdi, düşüncələrdən və həyatdan dinclik tapa bilməmişdi. Yuxuda da həyat vardı, amma həmin həyat orada elə hey qurcuxur, alt-üst olur, qorxudurdu, daha işıql, daha gözəl, zülmətin və sirrin qara divarında daha sezilmz idi.

İrəlidə, onun qarşısında və mənim qarşımda hər şey cilvələnir, işıq saçır, arxadasa zülmət dayanıb, keçib-getmir, o zülmət yuxularda da aydın görünür, gündüzlərsə uzaqda olur, onu unudursan. Volçeki gördüyü yuxu əzirdi. O, yuxuda da bu qanqalları, diblərdəki rütubətli qaranlığı görürdü, amma onlar orada həm beləydi, həm də belə deyildi. Buna görə də yenə də baxır, heç nə anlaya bilmirdi. 
Həyətdə Çayka adlı it də vardı. İtlər kürsəyə gələndə dəli olmuşdular, Çaykanın dalınca qaçırdılar, təkcə Volçek elə həmişəki kimiydi, Çaykadan ötrü didişmirdi.

Sahibi elə bilirdi cəstədir, axşam yeməyindən sonra ona daha çox sümük və şorba verirdi. Amma Volçek əjdahaydı, tamam sağlam idi.

Qızışıb həyətə oynamağa gələn özgə uşaqları tutmurdu, quyruğunu yerə çırpır, hörmətlə, çəkinə-çəkinə baxırdı.

Volçeki it saymırdım, ona görə də məni anam sevən kimi sevirdi.

Mən də heç nə bilmirdim, anlamırdım, yuxularımda həyatın sakit, solğun mənzərəsini görürdüm. Tutqun buludlar səmada yırğalanırdı, külək bütöv palıdları uzun budaq kimi əyirdi, mənsə bir bağda durub küləyin necə vıyıldadığını eşitmirdim; dərhal da təəccübləndim, başa düşdüm ki, yuxudur, ayıldım.

Ay bədirlənmişdi, otağın döşəməsinə də solğun işıq düşmüşdü. Əyilib əlimlə soyuq taxtaları yoxladım. Bir dəfə məni sevən, balaca uşaqtək yazığı gələn atamdan soruşdum ki, başqalarının bilmədiyi, kitabda yazılmayan bir şey bilirmi? Dedi, yox, bilmirəm, elə hey Allah barədə fikirləşirəm, amma onu da dərk eləyə bilmərəm.

O biri gün nahar vaxtısa fikrini tamamladı; ona görə heç nə bilmirik ki, heç nə bilməməliyik. Bilmək sənin nəyinə lazımdır ki?

Mən dedim: “Yaxşı, bəs necə yaşayaq axı? Öyrənməyə bir şey, heç olmasa, əgər bilməyə bir şey yoxdursa, niyə hər şeyi bilmək istədiyimizi öyrənmək var, özlüyündə hamı zülmətin və boşluğun içində yaşayır. Niyə hər yerdə zülm və mübarizədir? Bax, biz inqilabdan sonra bir qədər yaşamışıq, hamını tox, məmnun eləməyin necə asan olduğunu artıq görürük, təki hakimiyyət öz əlimizdə qalsın. Amma biz öyrənmək istədik, həm də təkcə biz yox”.

Atam susub yeməkdən çəkildi. “Mən ömrüm boyu, - o axşam dedi, - işləmişəm, sizi yedirib-geyindirmişəm, heç vaxt fikirləşə bilməmişəm, indisə adət eləmişəm. İndi həyat başqa cürdür, mən tamam çaşmışam. Amma səni sevirəm, sən də ola bilsin, böyük yola çıxacaqsan, onda nə istəyirsən elə, mənsə bacarmıram, gücdən düşmüşəm, oturduğum yerdə yatıram. Mən yalnız yaxşı şey gözləyirəm, yaxşı şeyin necə olduğunusa öyrənə bilmirəm. Ömrüm boyu yaxşı bir şey gözləmişəm, idi bu ümidi sənə verirəm”.

* * *

O biri gün işdən qayıdıb hasardan eyni cür aşdım, Volçek məni sevgi dolu nəzərlərlə qarşıladı; onun bomboş, sulu gözlərində evə dönən yoldakı daş yığını kimi dilsiz, tərpənməz fikir vardı.

Çayka ayaqlarımın altında quyruq bulayırdı. Volçeksə dinməzcə uzaqda dayanıb baxırdı. Onun bircə çıxış yolu qalmışdı - ya gəbərmək, ya da ilk kürsək vaxtınacan dözüb, Çaykaya görə o biri erkək itlərlə qapışmaq. Amma Volçek arada qalıb, götür-qoy eləyirdi. Onun ən pis axırı bundaydı; o, yuxular görür, qorxur, ölüdən pis yaşayırdı.

- Volçek, Volçek, Volçek... - Bu sözləri pıçıldayıb onu sığalladım. O, gözlərini qırpıb parıldatdı. Bir anlığa canlandı, başa düşdü ki, atamın mənə yazığı gəldiyi kimi, ona yazığım gəlir, sevirəm. Ola bilsin, gözlərini ona görə parıldatdı ki, mənim mərhəmətimi, sevgimi anladı, bildiyimi dərk elədi; ilk dəfə həyatın parıltısı arxasında zülmətdə zülm yox idi.

- Volçek, Volçek...
Volçek sevincindən quyruğuyla yeri süpürür, zingildəyirdi. Niyə əvvəllər onu tumarlamaq, qucaqlamaq ağlıma gəlməyib? Yox, onda yalanımı anlayar, həyatda sevginin, mərhəmətin olduğu barədə ilk düzgün biliyini itirərdi.

Volçek boynunu otərəf-butərəfə döndərirdi, ona necə it demək olar, insansayağı girdə, düşüncəli başının olduğunu gördüm. Gözləri tərpənmir, diqqətlə baxırdı. O, məndən pis ömür sürür.

* * *

Bu axşam küçələrdə gəzməyə getdim. Ağ şəhər evləri göyümtül ay işığında dayanıb pəncərələriylə sakit-sakit gəzişən adamlara baxırdı. Hamının üz-gözündə yoğrunluq, düşüncə vardı.

Kim sevməyibsə, o sevgi arzulayıb. Bunun nəyə gərək olduğunu da heç kəs bilməyib. Bir azca vurulduğum Manyayla rastlaşdım. Onun böyrüylə mehriban, xoşbəxt görkəmli bir adam yeriyirdi.

- Vityadır, - manya dedi.

Mən də onlarla yanaşı getdim. İçimdə kədər baş qaldırdı. Bədənimin necə yandığını hiss eləyirdim. Amma beynim aydın, yaxşı idi. Fikrimdə gülür, özümə əzab verirdim. İçimdə nəyə görə kədər olduğunu, axşamın nəyə görə mənə torpağa çökmüş fikirli, sevən uzaq varlıq kimi göründüyünü bilirdim. Bilir, gülürdüm. Bilirdim ki, hər şey görüdüyü kimi deyil. Bax bu axşam da, bu Manyagil də düşüncəli sevən varlıq deyillər, mənim hələ tanımadığım başqa bir şeydirlər. Əsl mahiyyətinə görə də bütün bunların hamısı, yəqin boş şeydir, miskindir, iyrəncdir.

* * *

O biri gün işə getmədim, çöldə dolaşmağa yollandım. Oradasa üzüquylu uzanıb, axşamacan hər şeyi bilən əsl adamları haradan tapacağımı fikirləşdim. Əsl kitablar hardadır? Özüm heç nəyi başa düşə bilmirdim, öyrəndiyimə şübhə eləyirdim, hər şeyi təzədən başlayırdım. Yaşayıb bilməməyisə heç Volçek də bacarmırdı. Mən hər şeyi axıracan aydın görməliydim, həyatda inamlı, mətin olmalıydım.

Əvvəllər heç kəsə bilik gərək deyildi, çünki çörək və adamların artıb-çoxalması lazım idi. Xoşbəxtlik cismin tələbatını tam ödənilməsindəydi. İndi xoşbəxtlik həqiqətdəydi, həmin gün bunu təkcə mən öyrəndim, xoşbəxt halda da çıxıb evə getdim.

Həyətda otun üstünə uzanıb torpağa - toz qum dənələrinə, ölü cücüyə, qarışqa yollarına diqqətlə baxmağa başladım.

Tərcümə: Nəriman Ədulrəhmanlı
Kultura.az