Hərdən  Azərbaycan  rayonunun  mədəni  həyatında  baş  verən  hadisələrə (bəzi)  nəzər  salanda  “bəlkə  tezdi?”-deyə  düşünməyə  başlayır  adam. Bəlkə  ümidsizliyə  qapılmaq, aqressivləşmək, “heç nə  düzəlməyəcək”  demək  üçün  çox  tezdi. Bəlkə  də  deyil, sadəcə  istisnalar  bizə  pozitiv  olmaqda  kömək  edir. Hansı  istisnalar?
Məsələn,  bu  istisna -  yaxın  keçmişdə (keçən həftə)  Üzeyir  Hacıbəyli  adına  Bakı  Musiqi  Akademiyasının tələbələri  bir  ilkə  imza  atdı. Dahi  Avstriya  bəstəkarı  V.A.Motsartın bu günə  qədər  Azərbaycanda  ifa  olunmayan  əsərini (piano  concerto  for 3 piano  No.7   K242 “Lodron”)  ifa  etdilər. Gənc  dirijor, gənc  orkestr (Baku Chamber Orchestra)  və  gənc  pianoçular...

Əslində  böyük  hadisədir , inanın  mənə.  Hətta  təvazökarlıq  etmədən   “çox  böyük  hadisədir”  belə  demək  olar. Azərbaycan  gəncliyinin  meyxanaya  qulaq  asıb, zırramalıq  elədiyi,  ucuz  fəlsəfəyə  baş  qoşub,  sitatlar  gətirdiyi  bir  vaxtda  bu  gənclərin  akademik  musiqini  seçməyi  qarşısında  insanın  gözləri  yaşarır. Deməli, hələ də  bu  cəmiyyətdə  dirijor,  skripkaçı, pianoçu  olmaq  istəyən  gənclər var. Qarşılaşdıqları  və  qarşılaşacaqları bütün  maddi  və  mənəvi maneələrə  rəğmən...

Konsertin   afişasını  görəndə  fikirləşdim ki, əgər  cəmiyyətin  mədəni  həyatı  normal  səviyyədə  olsaydı,  bir  neçə  gənc  musiqişünas bu  mövzuda   “saçyoldusu”na  çıxa   bilərdi. Drijoru, orkestri, ifaçıları  hətta  bəstəkarı  belə  tənqid  eləmək  üçün  xeyli  ipucu tapmaq  olardı.  Amma... Afişadakı  məlumatları  oxuyanda  (ifaçılar və  drijorun kimliyi, əsərin adı və s.) şəxsən məni  bu  sual da maraqlandırdı: “Motsart?  Hansı  cəsarətlə?”  (Müasir  musiqinin  qıy-qışqırığının  yüksək  zövq  və  intellekt  sayıldığı bir  dövrdə  bu  sual gülməli səslənə bilər. Axı kimlərəsə görə  ifaçının  doğru,   yaxud  səhv  ifa  etdiyi  bilinməyən  əsərlər  daha  cazibədar,  riskli  və  eyni  zamanda  cəsarət  tələb  edir). Ona görə  “Hansı  cəsarətlə” sualı doğdu ki, hər hansı  bəstəkarın əsərini  ifa etmək üçün o bəstəkara, onun həyatına, çətinliklərinə  yaxın olmaq lazımdır. “La Pianiste” filmində  (Michael   Haneke )  müəllimənin olduqca yaraşıqlı və  xarizmatik  şagirdinə Şubert  haqqında  dediyi sözlər  bu  sualın əsl cavabıdır: “Şubert  ifa  etmək  sizlik deyil. Çünki, o, çox  arıq  və  çirkin bir  kişi idi. Buna görə sevdiyi qadın tərəfindən  rədd  edilmişdi. Bu görünüşlə  qadınları  yoldan çıxarmaqda yəqin ki, çətinlik   çəkməmisiniz!”

Sözsüz ki, ifaçı bütün bəstəkarların həyatını  yaşaya bilməz. Əgər  yaşaya bilmirsə, deməli, oxumalıdır . Motsart  həyatı, yaşadıqları, xarakteri  baxımından  dünya   musiqi  tarixinin  fövqündə dayanır. O özü də etiraf edirdi ki, “Mənim necə  dəli  olduğumu hamı bilir...” Bəs bizim gənc ifaçılar necə?  Bilirdimi?

Qayıdaq konsert  səhnəsinə... Gənclərdən  ibarət  kamera  orkestri, gənc  dirijor və üç  pianoçu qız. Dirijorun gənc olmasına baxmayaraq , əsəri təntənəli və  motsartsayağı  idarə etməyə başlaması sözün düzü  xeyli  təəccüb doğurur. Həyəcanlıdır... Bütün xırdalıqları  orksetrlə bölüşür. Və  pianoçuların  ifaya  başlaması ilə  Motsart   musiqisinin sehri bir anlıq dağılır. Həyəcan  və  Motsarta  qismən hazırlıqsız olmağın  psixologiyası ilə əsərin  şıltaqlığı, çılğınlığı itir. İndi  səhnədə sanki bir-birindən küsmüş  orkestr,  üç pianoçu  və  onları barışdırmağa  çalışan, bir-birini  dinləmələri üçün israr edən dirijor var. Pianoçular  orkestri  dinləməməkdə  israrlıdır.  İfada  Motsart şıltaqlığı  yox,  demək olar ki, Bethoven  kamilliyi var. Əsərin  xarakteri  istisna  olmaqla  hər  şey  yüksək  keyfiyyətdədir. İfaçıların  virtuoz  imkanları, əsərin  melodik  xətti, pianoçular arasındakı   “mövzu paslaşması”. Amma ifa  lazımsız  dərəcədə  ciddiləşib. Gənc  dirijor  hələ də  təslim olmayıb. Orksetrlə  pianoçuları  “barışdırmağa”  çalışır. Və budur  onun  qələbəsi!  İfaçıların  sovuşan  həyəcanı, sözsüz ki, illərin  təcrübəsi  və dirijorun da   gərgin əməyi nəticəsində  pianoçular  orkestri  “tanımağa” başlayır. Qarşımızda  möhtəşəm bir  orkestr  bütövlüyü  var...

Bütün  əsər  boyu  ifaçılar (pianoçular) Motsart ruhunu  yaxalamağa  çalışdı. Çox zaman  müvəffəq  oldular. Amma  onlar  çox  zaman  bəstəkarın  dəliliyinə uduzurdular. Motsartın ifaçılara  qurduğu  tələlərə  düşürdülər  və  uzun, sürətli  passajlarda  bir-birlərini  itirməmək üçün  daha  məntiqli  düşünməyə  başlayırdılar. Bax, bu,  böyük  ehtiyatsızlıq idi...

Hər  şeyə  rəğmən ifa möhtəşəm idi.   Bu  möhtəşəm ifada  bir  maraqlı məqam da əsərin tempi ilə bağlı  idi. Partiturada   tələb  olunan  temp  Allegro (cəld) olduğu halda  dirijor qismən ağır  temp götürmüşdü (hardasa allegro ma non troppo). Dəyişikliyin   səbəbini  isə gənc dirijor  bu cür  izah  etdi:
“Motsartın  zamanında  hər  şey  qeyri-müəyyən, təxmini  idi. Həmçinin  əsərlərin  tempi də. Ola bilsin ki, onu heç bəstəkarın özü  yazmayıb, redaktorun fikridi. Əsərin tempi daha çox dirijorun öz ritm və temp duyğusundan aslıdır. Və  əminliklə  deyə bilərəm ki, dirijor  bəstəkarın  yazdığı  materialı  dəyişə  bilməz ancaq  digər  nüanslar  dirijordan  aslıdır.”

Sözsüz ki, bütün  bu  xırda   detallar  gənclərin  təşəbbüsünü  kölgədə  qoymur. Orkestrin və pianoçuların ifasında  texniki olaraq  qüsur tapmaq  imkansızdır. Təkrar  edirəm! Gənclərin  bu əsəri qısa  müddətdə (3  ay və orkestrlə  cəmi 3  məşq) bu səviyyədə  ifa  etməsi  böyük  hadisədir!

Şəfaqət Məmmədova
Meydan.tv