Haynrix Böll: Mənim bahalı ayağım (hekayə)
– Hansı ayağınızdır? – soruşdu. …
Kanadalı yazıçı, Booker Mükafatı almış Margaret Atwood’un “Kor qatil” romanı Azərbaycan dilində, Alatoran yayınlarında çapdan çıxmışdır. Bu yazıda Margaret Atwood və onun “Kor qatil” romanı haqqında oxuculara bilgi verməyə çalışacağıq.
Margaret Atwood 18 Noyabr 1939-cu ildə Kanadada anadan olub. Entomolog olan atasının işi ilə əlaqədar olaraq uşaqlığı boyunca ilin bir neçə ayını meşələrdə keçirdib. On iki yaşına qədər məktəbə gedə bilməyib, ancaq ailəsi onu kiçik yaşlardan etibarən oxuma və yazmağa yönəldib. Beş yaşından etibarən hekayələr, şeirlər və pyeslər yazmağa başlayıb. Toronto Universiteti və Radcliffedə təhsil alıb. Harvarddakı doktorluq işini yarımçıq buraxıb. İlk şeir kitabıyla (Double Persephone-1961) E.J.Pratt mükafatını qazanıb. İlk romanı “The Edible Woman”ın (1969) yayınlanması və film hüquqlarının satılmasıyla yazmağa daha çox zaman ayırmağa başlayıb. 1971-ci ildə Kanadanın ən önəmli şairləri arasında göstərilirdi. 1972-də yayınlanan “Surfacing” ilə bir romançı olaraq yerini sağlamlaşdırıb. 1981-də yayınlanan “Handmaids Tale” da (Damazlıq Qızın Hekayəsi) qadının toplumdakı gerçək rolu üzərinə diqqətini cəmləyir. “Surfacing”də olduğu kimi burada da qadın və qızların yaşadığı təcrübələri güclü bir ictimai tənqidlə birlikdə təsvir edir. M.Atwoodun əsərləri feminist düşüncənin nəbzini tutan bir barometr olaraq dəyərləndirilməkdədir. Məhsuldar bir yazar olan Atwood eyni zamanda PEN və Beynəlxalq Əff təşkilatının aktiv bir üzvüdür. “The Handmaids Tale” və “Cats Eye” (Pişik Gözü) adlı romanları Booker mükafatına namizəd göstərilib. “Robber Bride” və ən son romanı “Alias Grace” (Adı Başqa Grace) Kanadada Giller və İtaliyada “Premio Mondello” mükafatlarını qazanıb. M.Atwoodun əsərləri otuz üç dilə çevrilmişdir. Onuncu romanı The Blind Assassin (Kor qatil) 2000-ci ildə Booker mükafatına layiq görülmüşdür.
“Kor qatil” romanı iki bacının həyat hekayəsidir, əsərin elə ilk fəslindəcə onlardan birinin, Lauranın avtomobildə körpüdən aşaraq ölməsi hadisəsi təsvir olunur. Sağ qalan bacı Iris Chase Griffen, ilk baxışdan ailəsində baş vermiş bu ölüm hadisəsinə soyuqqanlı görünür. Lakin hadisələr inkişaf etdikcə oxucu ailədaxili münasibətlərin nə qədər mürəkkəb olduğunu anlayır, üstəlik roman içərisində roman ideyası bu ailə gizlə-qaç oyununun nə qədər dərinlərdə olduğunu sərgiləyir. Bunun ardınca, ikinci fəsildə ölmüş bacı Lauranın yazmış olduğu və 1947-ci ildə çap olunan və sonradan məlum olduğu üzərə, açıq-saçıqlığına görə böyük skandala səbəb olan “Kor qatil” romanı başlayır. Bu ikiqatlı əhvalata romanın içindəki romanın kişi qəhrəmanının danışdığı nağıl da əlavə olunur. Lakin bu mürəkkəb struktur yorucu deyil, müəllifin incə müşahidə qabiliyyəti və poetizmi hadisələrə qəlbən sarılmağa səbəb olur, bununla yanaşı oalraq Atwood üslub olaraq özünü postmodernçilik sinizminə qapılmamaqdadır.
Yaşlı qadın, İris özünün keçmiş ailə tarixçəsini danışır və bu tarixçə onun mərhum bacısının yazmış olduğu, otel otaqlarında görüşərək fantastik hekayələr danışan iki sevgili haqqındakı başqa bir romanla kəsişir. “Kor qatil” XX yüzilin panoramasını Chase Ailəsinin tarixçəsi əsasında göstərən bir romandır. Əsrdə 30-cu illərin iqtisadi böhranı fonunda varlı ailədə yaşayan iki yeniyetmə qızın – Laura və İrisin dramı təsvir edilir. İkinci dünya müharibəsindən sonra Amerikada başlanan kommunist ovu romanın əsas qəhrəmanlarından birinin, biri-birindən xəbərsiz hər iki bacının sevgilisi olan Aleksin timsalında oxuculara çatdırılır.
"Kor qatil" dört qatlı bir əsərdir. Atwood, sanki yazarlıq dühasını sərgiləmək üçün çox çətin bir süjet xəttini inkişaf etdirir. Birinci qatda, artıq yaşlanmış İrisin başına gələn fəlakətləri, çəkdiyi əzabları qəmli bir intonasiya ilə dilə gətirdiyi, yaşlılıq perspektivindən keçmiş hayatına baxaraq qələmə aldığı inanılmaz fəsillərdir. İkinci qat iyirminci yüzilin başlarından Kanadanın önəmli sənayeçilərindən olan Chase ailesinin özəlliklə 20-ci yüzyilin birinci yarısındakı yaşantısı, qızları İrisin yeni dövrün qabaqcıl sənayeçilərindən olan Riçard Griffen ilə sevgi əsasında olmayan evliliyi və İris ilə bacısı Lauranın münasibətlərini əks etdirir. Üçüncü qat isə Laura tərəfindən qələmə alındığı güman edilən "Kor Qatil" adlı roman içində roman gizlənməkdə olan bir kommunist ilə varlı fabrikant qızının sevgisindən bəhs edir. Dördüncü qatda isə gündəlik qəzetlərdən alınan parçalar oxucuya təqqdim olunur. Böyük bacı İris cəmiyyət tərəfindən passiv bir hala gətirilmiş bir qadındır, öz istəklərinin ardınca gedə bilmir, həyatının başqalarının istəyinə görə qurur. Onun üçün planlanmış şəkildə ərə gedir. Bacısının dəlixanaya göndərilməsinə göz yunur. Kiçik bacı Lauranın maşında körpüdən aşaraq ölməsinin səbəbi də qaranlıq qalır, bir ehtimal var ki, onu elə bacısı İris buna vadar edib.
Rasim Q.
Kultura.az
