Maksim Qorkiyə görə tayı-bərabəri olmayan yazıçı – Knut Hamsun
Knut Hamsun - 20-ci əsrin ən böyük yazıçılarından biri, həyatı və yaradıcılığı …
(Hekayə)
Senator Onesimo Sançes həyatının qadınına rast gələndə ölümünə altı ay on bir gün qalmışdı.
O həmin qadını Vitse-krallığın Qızılgül Bağında, ikiüzlü Yanusa bənzər kənddə görmüşdü: gecələr bu kənd uzaqdan üzüb gələn qaçaqmalçı gəmilərə sığınacaq verən limanıydı, gündüzlər isə səhrayabənzər dənizin sahilindəki düzənliyin qütbləri bilinməyən, heç nəyə yaramayan bir guşəsi kimi görünürdü.
Kənd dünyada hər şeydən o qədər uzaq düşmüşdü ki, burada kiminsə taleyini dəyişməyə qadir olan bir kimsənin yaşaması heç kəsin ağlına gəlməzdi. Görünür adı da kəndə masqara üçün verilmişdi: çünki nə vaxtsa camaatın burda gördükləri ilk qızılgülü axırda Laura Farinayla tanış olduğu həmin gün senator Onesimo Sançes gətirmişdi.
Dörd ildən bir keçirilən seçki kampaniyası öz qaydasınca gedirdi.
Səhər furqonlar məzhəkəçilərlə gəlib çıxdılar.
Sonra yük maşınları seçkiqabağı yığıncaqlar zamanı camaatı əyləndirmək üçün muzdla tutulmuş, şəhərcikdən şəhərciyə daşınan hinduları gətirdilər. Saat on birə yaxın musiqi sədaları, atəşfəşanlıq eləyənlərin səs-küyü altında çiyələk suyu rəngli nazirlik avtomobili kəndə girdi.
İçəridəki sərinlikdə qəribə, ətrafda baş verənlərlə uyuşmayan sakitliklə senator Onesimo Sançes oturmuşdu.
O, maşının qapısını açan kimi bürküdən təntidi, xalis ipəkdən olan köynəyi bir andaca tərdən islandı, senator özünü heç vaxt olmadığı qədər yaşlı, tənha hiss elədi.
Onun bu yaxınlarda qırx iki yaşı tamam olmuşdu, vaxtilə Hettingendə mühəndis-metallurq fərqlənmə diplomunu almışdı. Uzun illərdi ki, özünə xüsusi bir xeyri olmasa da, pis tərcümələrdə latın klassiklərinin əsərlərini mütaliə eləyirdi.
O daim şən, güləyən alman qızına evlənmişdi, beş uşaqları vardı, hamısı da onun evində xoşbəxtdilər, üç ay əvvəl yaxın Milad günündə öləcəyini ona söyləyənə qədər özü hamıdan xoşbəxtiydi.
Yığıncağa hazırlıq qurtaranacan senator onunçün ayrılmış evdə heç olmasa, bir saat tək qalmağa, dincəlməyə müvəffəq oldu.
Uzanmazdan əvvəl səhradan təzə-tər keçirib gətirdiyi qızılgülü sərin suya qoydu.
Sonrasa gündüz olduğu kimi bir daha qızardılmış keçi əti yeməmək üçün həmişə özüylə gəzdirdiyi pəhriz sıyığıyla nahar elədi, ağrılarının başlanmasını gözləməyib bir neçə keyləşdirici həb atdı.
Sonra elektrik havatəmizləyənini tor yelləncəyin yanına qoydu, əynindəki bütün paltarları çıxarıb atdı, yarıyuxulu ölüm haqqında düşünməmək üçün bütün qüvvəsini toplayıb on beş dəqiqə qızılgülün kölgəsində uzandı. həkimlərdən başqa heç kəs bilmirdi ki, o, məhkumdur, əvvəlcədən məlum olan ölüm saatını gözləyir.
Ona görə də o, heç nəyi dəyişməyib bu sirri təkbaşına özüylə qəbrə aparmağı qərara aldı, ancaq bu qərara lovğalıqdan deyil, təvazökarlıqdan gəlmişdi.
Gündüz saat üçdə kobud kətandan tikilmiş şalvarda, parlaq, güllü köynəkdə dincəlmiş üzünü tərtəmiz qırxmış halda, keyləşdirici dərmanlarla sakitləşdirilmiş ürəklə camaatın içində görünəndə o özünü bütün qabiliyyətlərinin ağası hiss edirdi.
Ancaq onu üzmüş ölüm görünür, düşündüyündən daha hiyləgəriydi, çünki xitabət kürsüsünə qalxanda əlini sıxmaq şərəfinə nail olanlara özündə qəribə bir nifrət duyurdu, kiçik, çılpaq meydanın tapdanmış torpağı üstündə sıralanmış ayaqyalın hindulara da yazığı gəlmədi.
Əlinin hökmlü, az qala hiddətli hərəkətilə alqışları kəsdi, əl-qolunu atmadan baxışlarını bürküdən yorulmuş dənizə dikib danışmağa başladı. O səlis danışırdı, dərin səsində durğun sudan nəsə vardı.
Amma əzbərlədiyi, dəfələrlə söylədiyi sözlər ona görə yadına düşmürdülər ki, onlara həqiqəti demək arzusu hakimiydi, əksinə, senator Mark Avrelinin xatirələrinin dördüncü kitabındakı bir nəsihətə etiraz eləmək istəyirdi.
- Biz bu dünyada təbiətə qalib gəlmək üçün yaşayırıq, - o bütün etiqadlarına daban-dabana zidd olan bir ibarəylə başladı. – Onda biz vətənin tapılmışları, həsrət, yurdsuzluq səltənətində Allahın yetimləri, öz ölkəsinin irinləmiş yaraları olmayacağıq. Beləliklə xanımlar və cənablar, gəlin başqa cür olaq, gəlin güclü, xoşbəxt olaq.
Bunlar onun tamaşasının adi düsturlarıydılar.
O danışır, köməkçilərisə havaya bolluca kağız göyərçinlər atırdılar, kağız göyərçinlər canlanıb taxtadan düzəldilmiş xitabət kürsüsünün üzərində dövrə vurur, dənizə tərəf uçurdular.
Bu zaman başqa köməkçiləri incə keçədən yarpaqları olan saxta ağacları furqonlardan çıxarır, onları camaatın arxa tərəfində meydanın torpağına basdırırdılar.
Ağacları basıdırb qurtarandan sonra üzərində şüşə pəncərəli, qırmızı kərpicdən ev çəkilmiş karton arxalıq qoyurdular, bu dekorasiyalarla əsas həyatın miskin daxmalarını örtürdülər.
Truppaya tamaşanı hazırlamağa vaxt vermək üçün senator öz nitqini iki latın sitatıyla uzatdı. O, yağışyağdıran maşınlar, səyyar inkubatorlar, şoran torpaqlarda xiyar bitirən, dibçəkdə ala-bəzək bənövşə çiçəkləndirən gübrə-möcüzə vəd etdi.
Onların xəyalında canlandırdıqları dünyanın yığıldığını, qurulduğunu görəndə əlini uzadıb qışqırdı:
- Xanımlar və cənablar, budur baxın biz necə yaşayacağıq! Görün, biz necə yaşayacağıq!
Hamı geri baxdı. Şəkil-evlərin arasında rəngli kağızdan düzəldilmiş okeanlararası gəmi üzürdü, gəmi arxalıqdakı şəhərin ən uca binasından da hündür idi.
Yalnız senator hiss elədi ki, karton şəhərcik bir yerdən başqa yerə daşındığından, dəfələrlə yığılıb-söküldüyündən, pis havadan olduqca zərər çəkib, demək olar ki, Vitse-krallığın Qızılgül Bağı kəndinin evləri kimi kasıb, tozlu, qəmli görkəm alıb.
***
On iki il ərzində ilk dəfəydi, Nelson Farina senatoru salamlamağa getməmişdi.
O, nitqə yonulmamış taxtalardan tikilmiş evinin qabağında təzə budaqlardan hörülmüş talvarının altındakı tor yelləncəyində uzanıb günortaüstü mürgüsü arasında qulaq asırdı.
Nelson Farina bu evi birinci arvadını tikə-tikə doğrayan aptekçi əlləriylə tikmişdi .
O, Vitse-krallığın Qızılgül Bağı kəndində ilk dəfə günahsız uzunquyruq ara tutuquşularıyla yüklənmiş qayıqda görünmüşdü, onlarla birlikdə qayıqda canilər katorqasından qaçanda Paramariboda rast gəldiyi, gözəl, söyüş söyməyə xüsusi meyl göstərən, sonra ona qız doğmuş zənci qadında vardı.
Tezliklə bu qadın öldü, amma o biri kimi, doğranmış bədəni öz dirriyində gül kələmi üçün gübrə olmadı, öz əcəliylə dünyadan köçdü, zənci qadının holland adını lövhəciklə əbədiləşdirib yerli qəbiristanlıqda bütöv dəfn etdilər.
Qızına ondan gözəl bədən, dərisinin rəngi, atasındansa qızılı, heyrət dolu gözlər qalmışdı.
Nelson Farinanın da belə hesab eləməyə əsası var ki, onun evində dünyanın ən gözəl qadını böyüyür.
Hələ birinci seçki kampaniyasında senator Onesimo Sançeslə tanış olanda Nelson Farina ondan sakit yaşamağa imkan verən saxta şəxsi vəsiqə tapmağa kömək göstərməyi xahiş etdi. Senator bu xahişi nəzakətlə, lakin qətiyyətlə rədd etdi.
Nelson Farina təslim olmadı, bir neçə il dalbadal, senatorun hər gəlişində öz xahişi ilə ona müraciət etməyə bəhanə tapırdı. Ancaq hər dəfə eynilə həmin cavabı alırdı.
Beləliklə də o, bu dəfə nə vaxtsa dəniz quldurlarının daldalanacaq yeri olmuş, bürküdən alovlanan bu yerdə dirigözlü çürüməyə məhkum olmuş halda tor yelləncəyində qalmağı qərara aldı.
Natiq qurtarandan sonra gurlayan alqışları eşidəndə o dikəldi, boynunu uzadıb tamaşanın arxa hissəsini – binaların əyri dayaqlarını, ağacların məftillərini, okeanlararası gəmini hərəkətə gətirən, camaatın sezə bilmədiyi xidmətçiləri gördü.
Nelson Farinanın içində yığılmış bütün hiddət püskürdü:
- Lənətə gəlmiş, - o, fransızca donquldandı, - siyasət işlərində o doğrudan da oyunbazdı!
***
Çıxışdan sonra senator adəti üzrə orkestr musiqisi, pirotexnik fişənglərin işığı altında küçə gəzintisi keçirdi.
Gəzinti vaxtı kəndin sakinləri onu dövrəyə alıb öz ehtiyacları barədə hekayətlərlə təngə gətirdilər.
Senator hər kəsə canıyananlıqla qulaq asır, həmişə öz üzərinə çətin yerinə yetirilən öhdəlik götürmədən təsəlli verməyə üsul tapırdı. Amma azyaşlı uşağıyla evinin damına çıxmış bir qadın fişənglərin gurultusunu və camaatın səs-küyünü batırmağa müvəffəq oldu:
- Mən çox az şey xahiş edirəm, senator, - o qışqırdı. – mənə ancaq Yaramaz Nohurdan su gətirmək üçün eşşək lazımdı!
Senator altı baş çirkli, arıq uşağa baxdı:
- Yaxşı, - senator dedi, - sənin eşşəyin olacaq.
Tezliklə onun köməkçilərindən biri qadının evinə senator tərəfindən bağışlanmasını heç kəs unutmasın deyə, böyürlərinə yuyulmaz rənglə seçki şüarı yazılmış yük eşşəyi gətirdi.
O qədər də uzun sürməyən gəzintisi zamanı senator şəhərciyin başqa sakinlərinə də öz xeyirxah münasibətlərinin kiçik nümunələrini göstərdi, bundan başqa senatorun keçməsinə baxmaq üçün çarpayısını küçəyə çıxartdırmış xəstəyə öz əli ilə bir qaşıq dərman verdi.
Sonuncu küncü dövrə vuranda hasarın çatlağından tor yelləndikcə uzanmış Nelson Farinanı gördü; Nelson Farinanın sifəti senatora kül rəngində - boz, qəmli göründü.
Buna baxmayaraq o, həvəssiz də olsa onu salamladı:
- Necə yaşayırsınız?
O senatora tərəf döndü, onu kədərli gözlərinin kəhrəba işığına qərq elədi.
- Mən? Özünüz bilirsiniz, - deyə fransızca cavab verdi. Onun qızı söhbəti eşidib daxmadan çıxdı.
Qızın əynində köhnə xalat vardı, başını rəngbərəng bantlar bəzəyirdi, sifətisə gündən yanmamaq üçün kremlə yağlanmışdı, ancaq bu görkəmdə də təsəvvür eləmək olardı ki, dünyada ondan gözəl qız yoxdu. Hətta senatorun nəfəsi də tutuldu:.
- Lənət şeytana, - o heyrətlə içini çəkdi, - lazımıydımı, Allah belə gözəl yaratsın!
***
Həmin axşam Nelson Farina qızına ən gözəl paltarını geyinməyi tapşırdı, onu senatorun yanına göndərdi. İstidən əldən düşmüş, burunlarını qonaq evinə söykəyib uzanmış iki gözətçi ona astanadakı yeganə stulda oturub gözləməyi əmr etdilər.
Senator öz çıxışlarında toxunmadığı həqiqətlər barədə açıq danışmaq üçün Vitse-krallığın Qızılgül Bağının ən nüfuzlu sakinləriylə birlikdə qonşu otaqda iclas keçirirdi.
Bu adamlar səhranın bütün digər şəhərciklərində iclaslarda iştirak eləyənlərə o qədər oxşayırdılar ki, senatora elə gəlirdi ki, eyni bir iclas hər axşam keçirilir, bu da onu təngə gətirmişdi.
Senatorun köynəyi tərdən islanmışdı, o, otağın yuxulu donuqluğunda yeknəsəq surətdə vızıldayan elektrik havatəmizləyənindən gələn isti havanın axınıyla onu qurulamağa çalışırdı.
- Şübhəsiz ki, biz sizinlə kağız quşlar yemirik, - senator danışırdı. – Siz də, mən də bilirik ki, bu ayaqyolu yerində ağaclar, çiçəklər bitən, nohurda çömçəquyruqların əvəzinə durna balıqları üzən gündən sizin də, mənim də görməyə işimiz qalmayacaq. Siz məni başa düşürsünüz?
Hamı susurdu, senator danışa-danışa təqvimdən bir vərəq qoparıb kağız kəpənək düzəltdi.
Elə-belə, qeyri-iradi kağız kəpənəyi havatəmizləyənin xəfif hava axınına atdı, kəpənək dövrə vuraraq yarıaçıq qapıya sarı uçdu. Senator toxtaq halda danışmağına davam eləyirdi, ölümlə sazişə girməsəydi, buna qabil ola bilməzdi.
- Belə olan halda, - o dedi, - sizin özünüzün gözəl bildiyinizi mən təkrar etmək istəmirəm: yenidən seçilməyimdə siz məndən çox maraqlısınız, çünki mən iylənmiş su və hindu tərindən boğazacan doymuşam, sizsə, əksinə bununla yaşayırsınız.
***
Kağız kəpənək astanaya uçanda Laura Farina onu o dəqiqə gördü. Gözətçilər görmədilər, çünki söykənəcəkli stullarında oturmuş vəziyyətdə tüfənglərini qucaqlayıb yatırdılar.
Qanadlarında basma olan nəhəng kəpənək bir neçə dövrə vurdu, sonra kağız açılıb divara yapışdı. Qonşu otaqda gurlayan alqış sədalarından oyanmış gözətçilərdən biri dedi ki, onun cəhdi əbəsdi.
- Qopara bilməzsən, - o, yuxu içində donquldandı, - çünki divara çəkilib.
Laura Farina yenə stula oturdu, elə bu zaman iclas edənlər otaqdan çıxmağa başladılar. Senator dəstəyindən tutub qapının arasında dayanmışdı. Laura Farinanı ancaq astana boşalanda gördü:
- Sən burda neyləyirsən?
- Məni atam göndərdi, - qız fransızca cavab verdi.
Senator hər şeyi başa düşdü. O, yatmış gözətçilərə, sonra ağlagəlməz gözəlliyilə onun ağrıları üzərində qələbə çalmış Laura Farinaya baxdı, fikirləşdi ki, ölüm artıq onun əvəzinə hər şeyi nəzərə alıb.
- İçəri keç, - o, qıza dedi.
Laura Farina sanki ovsunlanıb qapıda dayandı: otaqda bayaqkı kağız kəpənək kimi minlərlə bank biletləri havada pırıltı ilə uçuşurdular.
Senator ventilyatoru söndürdü, bank biletləri havada köməksiz qalıb döşəməyə, otaqdakı əşyaların üzərinə qonmağa başladılar.
- Görürsən, - senator gülümsündü, - hətta zibil də uçur.
Laura Farina bu an özünü məktəbli kimi hiss elədi.
Onun xam neftlə günəş rənginə çalan şumal dərisi vardı, saçları cavan madyanın yalmanı kimiydi, iri gözlərindənsə işıqdan da parlaq nur saçılırdı.
Senator onun baxışlarının şöləsini izlədi, axırda şorandan zərər çəkmiş qızılgülü gördü: .
- Qızılgüldü, - senator dilləndi.
- Bilirəm, - qız azca utancaqlıqla cavab verdi, - beləsini Rioaçkda görmüşəm.
Senator çarpayıya oturdu, qızılgüllər haqqında danışmaqda davam eləyib köynəyinin düymələrini açmağa başladı.
Sinəsinin yan tərəfində, ürəyinin yerləşdiyini ehtimal elədiyi yerdə dəniz qulduru döyməsi – oxla deşilmiş ürək vardı.
O, yaş köynəyi döşəməyə tulladı. Lakin Farinadan xahiş elədi ki, çəkmələrini çıxarmaqda ona kömək eləsin.
Qız çarpayının qabağında dizləri üstə çökdü. Çəkmənin bağları ilə əlləşəndə senator fikirli-fikirli ona baxırdı, özü-özündən soruşurdu ki, bu görüş onların ikisindən hansı üçün bədbəxtliyə çevriləcək.
- Sən ki lap uşaqsan, - senator dilləndi.
- Heç də yox, - qız etiraz elədi. – Apreldə on doqquz yaşım tamam olacaq.
Senator maraqlandı:
- Ayın neçəsində?:
- On birində, - qız cavab verdi.
Senatorun kefi kökəldi.
- Biz ikimiz də Buzov bürcü altında doğuımuşuq, - dedi – gülümsəyib əlavə etdi. – Bu, tənhalıq nişanəsidi. – Laura Farina ona fikir vermədi, çünki çəkmələri hara qoyacağını bilmirdi.
Senator da öz növbəsində bilmirdi ki, Laura Farinayla neyləsin, ona görə ki, gözlənilməz məhəbbət görüşlərinə adət eləməmişdi, bundan başqa bugünkü görüşün alçaq təbiətini aydınca dərk eləyirdi.
Ancaq vaxt qazanmaq, hər şeyi ətraflı götür-qoy eləmək üçün Laura Farinanın dizləri arasında sıxdı, belindən yapışıb onu səfər çarpayısına atdı.
Onda başa düşdü ki, dondan başqa qızın əynində heç nə yoxdu, çünki ürəyinin qorxuyla vurduğuna, soyuq tərlə örtülmüş dərisinin buza döndüyünə baxmayaraq qızdan vəhşi heyvana xas olan kəsif iy gəlirdi.
- Bizi heç kəs sevmir, - o ah çəkdi.
Laura Farina nəsə demək istəyirdi, ancaq hava ancaq nəfəs almağa çatırdı. Senator özü onu yanında uzandırıb işığı söndürdü. İndi otaq qızılgülün kölgəsindəydi. Laura Farina özünü taleyin ixtiyarına verdi.
Senator ehmalca qızı oxşamağa başladı, onun əlləri demək olar, qızın bədəninə toxunmayıb onu axtarmağa başladı, ancaq onu tapmağı güman elədiyi yerdə nəsə bir dəmirə toxundu.
- Bu nədi burda?
- Kilid, - qız cavab verdi.
- Bu nə axmaqlıqdı! – qəzəblənmiş senator qışqırdı – sonra bilə-bilə soruşdu. – Bəs açar kimdədi?
- Atamda, - qız dilləndi, o mənə tapşırdı sizə çatdırım ki, açarın dalınca adam göndərəsiniz, həmin adamda işlərini düzəldəcəyiniz barədə iltizam kağızı olmalıdı.
Senatorun bütün bədəni gərildi:
- Murdar fransızcığaz! – o, hiddətlə donquldandı.
Sonra gözlərini yumdu, qaranlıqda öz-özüylə üz-üzə durdu. “Yadında saxla, - xəyalına gəldi, - sən də, hər hansı başqası da çox tezliklə öləcəksiniz, bu dünyada heç adınız da qalmayacaq”. O titrəməsi sakitləşənə kimi gözləyib soruşdu:
- De görüm, mənim haqqımda nə danışırlar?
- Əsl həqiqəti.
- Əsl həqiqəti?
- Yaxşı, - Laura cəsarətlənib cavab verdi. – Deyirlər ki, siz başqalarından pissiniz, çünki hamı kimi deyilsiniz.
Senator deyilənə münasibəti heç nəylə bildirmədi. O uzun müddət gözlərini açmadan susdu, açandasa görkəmi ürəyinin ən gizli dərinliklərindən yenicə qayıdana oxşayırdı.
- Lənətə gəlsin, - o dilləndi, - əclaf atana de ki, işlərini yoluna qoyaram.
- Əgər istəyirsinizsə, açarın dalınca mən özüm gedərəm, - Laura Farina təklif etdi.
Senator onu dayandırdı:
- Açarı unut, - dedi, - bir azca mənimlə yat. O yaxşıdır, tənha anlarında kimsə yanındadı.
Qız gözlərini qızılgüllərdən ayırmadan onun başını öz çiyninə qoydu. Senator qızın belini qucaqladı, üzünü vəhşi heyvan iyi verən qoltuğunda gizlətdi, dəhşət hissinin qəlbinə hakim kəsilməyinə icazə verdi.
Altı ay on bir gündən sonra Laura Farinanın adıyla bağlı ictimai hərc-mərclik üzündən rüsvay edilmiş, hamı tərəfindən rədd olunmuş senator həmin dəqiqələrdə qızın yanında olmadığından qəzəblə hönkürı-hönkürə bu vəziyyətdəcə öləcəkdi.
Tərcümə edən: Nəriman Əbdürrəhmanlı
“Novella və hekayələr” tərcümə toplusundan
