İstənilən insanın istənilən tələbatını ödəyən yeganə vasitə puldur. O boyda Franklin deyib ki, sizin dərinizin nə rəng olduğunun heç bir fərqi yoxdur. Məna daşıyan yeganə rəng yaşıldır. Pulu ikinci kəşf eləyən adam belə deyibsə, deməli insanın, cəmiyyətin həyatında kapitalın mənası kifayət qədər əhəmiyyətlidir.

Öz ətrafımda kiçik bir sorğu keçirtdim ki, bəs pul sizin üçün nədi? Onsuz həyatı necə təsəvvür eləmək olar? Nə ilə pulu dəyişmək olmaz - kimi və analoji suallar. Əksəriyyət pulun çox şey olduğunu, amma, hər şey olmadığını vurğuladı. Pul ilə təbəssümü, sevgini, vicdanı, şərəfi, namusu, ləyaqəti, hörməti, xoşbəxtliyi və digər müsbət əhəmiyyətli mənəvi keyfiyyətləri almaq olmurmuş. İnanın mənə hər şeyi pul ilə almaq olar. Kapital yaşadığımız dövrdə şərtsiz reflekslər qədər, yəni qida, tənəffüs, seks qədər vacib bir şeydi.  Dünya əhalisinin çoxu bunu təkzib eləyir. Daxili keyfiyyətləri daha əhəmiyyətli sayan qızıldərililər hələ o vaxt gör nə deyib. "Son çay quruyanda, son ağac yox olanda, son balıq öləndə ağ insanlar pulun yeyilməyən bir şey olduğunu anlayacaqlar." Amma bunun məntiqini başa düşə bilmirəm mən. Kapitalı pisləmək üçün min bir vasitələrə əl atırlar. Hələ bu yaxşı versiyadı. Azərbaycanda "fəaliyyət" göstərən özlərini "solçu" adlandıran sosializm tərəfdarları lap biabırçıdı.

 Necə yəni pul heç nədir? Necə yəni pul əl çirkidir? İnsan tanıyıram bir dostumdu, əl çirki dediyi şeyə görə bədənini satır. Yeri gələndə pulu qazanmaq üçün bir- birilə vəhşi kimi rəqabətə girən, bir-birilə növ daxili mübarizə aparan insanlardı.  Sizi idarə eləyən, hansı pabda oturmaq, hardan paltar almaq kimi istəklərini reallaşdıran vasitədir kapital.

İcitmai yerlərdə və ya nəqliyyatda insanların üzündən zəhrimar yağır. Hamı qaş-qabaqlı, kimisə həmin dəqiqə ərzində əziyyətli, işgəncəli öldürməyə hazır bir sadist gözü ilə baxır. Onların o qara, fəhlə təbəqənin üzündə eyni zamanda görsənən  nifrət, əsəb, qorxu, yazıqlıq hamsı bilavasitə cibləri ilə bağlıdı. Cibləri nazik olduğundan portmanat boş olduğundan mənfi emosiyalar və saydığım daxili mənəvi keyfiyyətlər üzə çıxır. Cəmiyyəti eyni zamanda hər-halda bir ağır itki narahat eləməz. Hiss olunur ki, onların yeganə dərdi cibi ilə bağlıdı. Onlar ən azından çəkdikləri əziyyət qədər, sətf elədikləri enerji qədər məvacib alsalar niyə qəzəbli, nifrətli, qorxaq, yazıq sifət alsınlar? Niyə də xoşbəxt olmasınlar? Niyə təbəssüm eləməsinlər ki?
Kapital ilə hətta zamanı belə almaq mümkündür. Təsəvvür elə dövlətin 300-500 manatına çörək alan gənc bir kadr ailəsini saxlamaq üçün ev almaq niyyətində olur. Bu gənc şərti olaraq "X" hesab olunsun. Lakin, ölkədə baş verən daşınmaz əmlakla bağlı olan iqtisadi proseslərin onun maaşına adekvat olmadığını görüb ipoteka kreditinə müraciət eləyir. Və aldığı maaşın çox hissəsini evi tam əldə eləmək üçün neçə illər məsələn 10 il verməyə məcbur qalır.

Amma, şərti "Y" adlanan bir gəncə atasından ciddi gəlirli, asan idarə olunası bir obyekt və ya biznes qaldıqda və ya  eyni zamanda böyük bir pul qaldıqda həmin gənc evi ipoteka ilə yox, amma 1 günün içində əldə eləyir. Və bu "Y" işarəli gənc "X"-dan minimum 10 il qabağa düşür.

Və ya. Telefonumda bir oyun var  "Minion rush". O oyundakı missiyaları yerinə yetirmək mənə çətin gəlirdi. Həmin oyunun sındırılmış versiyasını tapanda isə həmin missiyaları oyuna daxil olan, sonsuz,  real olmayan pulla çox rahat, əziyyət çəkmədən keçə bildim. Elə hesab elədim ki, o oyunu nə qədərsə vaxt oynaya bilərdim, amma, həmin əziyyətin 1%-ə oyunu bağlamaq belə olar.

Şərəf, vicdan, hörmət və ləyaqət kimi keyfiyyətlər isə kapitaldan bilavasitə asılı olmayan şeylərdir.
Kapitalın, pulun müdaxilə eləyə bilməyəcəyi yeganə şey keçmişdi məncə.

Sosiologiya fənnindən belə bir şey keçmişdik ki, hazırkı dövrdə insanları idarə edən onları özündən asılı edən ilk şey kapital, ikincisi şan-şöhrət, üçüncüsü hakimiyyətdir.

Mən saçlarımın dibinə qədər kapitalistəm. Necə ki xəvaricilər, vəhhabilər radikal və fanatikdilər, bax mən də elə kapitalistəm. Sosialist olub geri getməkdənsə, hətta sosialist olub yerimdə qalmaqdansa kapitalist olub addımlamağı daha üstün sayıram.

Hal-hazırda böyük qapalı krizis keçirdiyimizə görə, yay tətilim məhv oldu. Bir gənc üçün yay tətilini evdə ailəsi ilə və Nizami küçəsində keçirmək kimi böyük bir tragediya yoxdur. Bu həqiqətdir. Və eqativ üz emosiyaları və mimikalar yaxın zamanda  məndə yaransa, heç də təəccüblənmərəm. Həqiqətən mənə ağır gəlir yay tətilim. Amma mən valideyinlərimi qınamıram. İnanıram ki, mənim dincəlmək haqqımı pozduqlarına görə onlar da ən azı mənim qədər təəssüf eləyirlər. Onları başa düşürəm.  Universitetdə imtahanlarımı kifayət qədər yüksək nəticə ilə başa vurduğuma görə atam mənə həmişə belə hədiyyələr eləyərdi. Günah atamda yox kapitaldadır. Kapital gözəl olduğu qədər də çirkin məfhumdur.

Nurlan Osmanlı