Firudin Allahverdi: "Dövlətin incəsənətə müdaxiləsi ironik nəticə verir"
Müsahibimiz bəstəkar Firudin Allahverdidi. Firudinlə, azərbaycanlıların Qərb cə…
Yazar Günel Mövlud ölkədə baş verən hadisələr, proseslər və yaradıcılıqla bağlı Elitar.info-ya müsahibə verib. Müsahibəni sizlərə təqdim edirik.
Günel Mövlud: “Kül o teatrın başına ki, İlqar kimi aktyorun qədrini bilmir”
- Günel Mövludun yaradıcılığı nə yerdədir, işləri necə gedir?
- Yeni mərhələyə başlayıram. Həyat tərzimi, yaşadığım şəhəri dəyişirəm. Azərbaycan ziyalısının həmişə sığınacağı olmuş gözəl Tiflisə köçürəm. Tiflis əsl yaradıcılıq, intelegensiya şəhəridir. Mənə nə yazdıracağını hələ bilmirəm, amma bilirəm ki, «next» düyməmi vuracaq. Hələ ki, Vaxtanq Kikabidzedən aldığım müsahibə var əlimdə. Görək, bundan sonra nə olacaq…
- Mentalitetə tüpürməyinizdən xeyli vaxt keçir. Bu müddət ərzində sizcə müsbətə doğru dəyişiklik olubmu? Tənqid nəticə verir?
- On, on iki il əvvəl, biz təzə-təzə yazmağa başlayanda ölkədə bu qədər fəal gənc yox idi. Onların arasında olduqca mütaliəli, mədəni, müasir, yenilikçi gənclər var. Doğrudan çox dəyərli gənclər var indi. Bu illər ərzində ictimai sektor, kitabı sevən gənclər, yeni imzalar yarandı. Cəmi iki ilin ərzində Emin Aslan, Zaur Qurbanlı kimi intellektual və istedadlı, oxuduqlarını həm də öz mətnlərinə çevirməyə bacaran gənclər gündəmə gəldi. Bu nailiyyətlər on il əvvəl yazmağa başlayan gənclərin xalqa müxalifət olmasının, milli-mənəvi dəyərlər deyilən avaragor söhbətlərə tüpürməyinin nəticəsidir.
- Son vaxtlar mediada az görünürsünüz. Səbəb?
- Mən dörd saytda yazıram. Hamısının da oxucu auditoriyası fərqlidir. Müsahibələr verirəm. Şeirlərim çıxır. Bu dörd fərqli saytda siz yazılarımı görmürsünüzsə, deməli, mətbuatı yaxşı izləmirsiniz. Daha nə eləməliyəm ki, mediada Aygün Kazımovalıq eləməyəcəyəm ki. Ciddi işlərim var, qalın-qalın romanlar, hekayələr, günümüz, indi baş verən hadisələrin cavabını özündə daşıyan məqalələr tərcümə edirəm.
- Yaşıl köynəyiniz cırılmasaydı… İndiyədək yaşıl köynəyiniz qədər sevdiyiniz köynək oldu heç?
- O şeir əslində köynəyə, ümumiyyətlə məişətə dəxli olan şeir deyildi. Unutmaq haqda yazılmış şeir idi. Anarın, Elçinin, Fikrət Qocanın sözü olmasın, indiki cavanlar elə hər şeyi belə, dolayı başa düşürlər…
- Hansı yazara “yazmaq sənlik deyil” demək istəyərsiniz?
- Deputatlara, məmurlara, məmur arvadlarına. Ölkədə çox əxlaqsız bir vəziyyət yaranıb. Ölkəni çapıb talayan oliqarxlar, qanunsuzluğa göz yuman deputatlar, xalqın qanını soran məmurlar, məmur arvadları, məmur balaları döşənib mahnı bəstələməyə, şeir yazmağa. Üç-dörd vicdanlı qələm adamı öz istedadına, şairliyinə, yazıçılığına sığınıb, bunları da deyirlər ki, yox ee, bu da bizimdi. Burda da ad-san, şöhrət bizim olmalıdı, bu məsələdə də tarix bizə işləməlidir. Təsəvvür eləyin ki, ər xalqın qanını sorur, gündə efirə çıxıb min cürə yalan danışır, rüşvət alır, onun bu haram pullarını xərcləyən arvadı isə təmizlikdən, ülvilikdən, saf hisslərdən şeir yazır. Utanmırlar da. Beləsinə nə deyəsən?
- Qan Turalı müsahibə versə yaxşı olar, yoxsa müsahibə alsa?
- Qan Turalı olduqca maraqlı, mütaliəli bir qələm adamıdır. Danışanda da maraqla danışır. Bu sualı niyə verdiyinzi bilmirəm. Hər halda, o həm yaxşı müsahibə verəcək, həm də yaxşı müsahibə alacaq baqaja, istedada, bacarığa sahibdir.
- “100 ilin tənhalığı”nı tərcümə etdiniz, maraqla qarşılandı. Hətta daha yaxşı tərcümə etmək olardı deyənlər də oldu. Növbədə hansısa əsəri tərcümə etmək planı var?
- Bu günlərdə Stendalın «Qırmızı və qara» əsərinin tərcüməsini bitirdim. Və tez də Tomas Mannın «Sehirli dağ»ının tərcüməsinə başladım. Bacardığım qədər dayanmamağa, çox tərcümə etməyə çalışıram. İstəyirəm bütün dəyərli əsərlər azərbaycandilli oxucuya əlçatan olsun. Tərcümə məsələsində bizdə biabırçılıqdır. Seymur Baycan Tiflisdə bir gürcü şairinə deyəndə ki, Günel «Yüz ilin tənhalığı»nı bu il azərbaycan dilinə tərcümə edib, gürcü şairi heyrətlə soruşdu ki, o sizdə hələ indi tərcümə olunur. Məlum oldu ki, bu əsəri onlar otuz il əvvəl, özü də ispancadan tərcümə ediblər. Başqa vaxt bizimkilər özümüzü Gürcüstanla müqayisə eləyəndə ağızlarına çullu dovşan sığışmır. Yolları, binaları, iqtisadiyyatı müqayisə edir, bizim adamların gürcülərdən qat-qat zirək olduğunu deyirlər. Amma əsas müqayisədə, mədəniyyətlə müqayisədə susurlar. Çünki mədəniyyət, incəsənət məsələsində onlara nə qədər uduzduğumuzu bilirlər. Tiflis kimi balaca şəhərdə yüzdən çox kitabxana, bukinist var. Bizimkilər ölüb yerə girmirlər də, öyündükləri Bakıda cəmi beş-altı kitab dükanının qalmasını onların üzünə vuranda…
- Ən son şeirlərinizin birindən bir neçə misra deyə bilərsiniz?
- Son şeirimi Seymur Baycana həsr eləmişəm. Məncə pis alınmayıb.
Deyəcəksən:
Şair idilər, axmaq kədərləri vardı
O qədər ağlayırdılar ki
Ovuclarına tökdükləri göz yaşları
Yazdıqları sözlərdən çox idi
Deyəcəksən:
Şair idilər
Bu boyda dünyada
Ürəklərini qoymağa yerləri yox idi
- Bu yaxınlarda əməkdar artist İlqar Cahangiri müsahibəsində hakimiyyəti tənqid etdiyinə görə işdən çıxardılar. Bir yazar kimi bu məsələyə sizin fikrinizi bilmək maraqlı olar.
- Ölkədə əsl repressiya dövrüdür də. Repressiyanın qara qaşı-gözü olmur ki? Birini işdən çıxarırlar, birini ölkədən qovurlar, birinin videosu çıxır, birini həbsə atırlar. Azad adamların hərəsini bir yolla cəzalandırırlar. Bir yazar kimi münasibətim əlbəttə birmənalıdır. Bu ölkədə teatrın, kinonun İlqar Cahangirov kimi ələdüşməz istedada böyük ehtiyacı var. Onun kimi aktyorlar iyirmi, otuz ildə ancaq yetişir. Öz aktyorunun, yazıçısının, sənət adamının qayğısına qalmayan hökumət də, xalq da nifrətə, lənətə layiqdir. Kül o teatrın başına ki, İlqar kimi aktyorun qədrini bilmir, onu siyasi məsələlərə qurban verir. Elə belə axmaq işlərə görə teatrımız bu gündədir də.
- Nə etmək olar ki, insanların kitaba marağı artsın?
- İnsanın marağını hər şeylə artırmaq olar. Amma bu insan azərbaycanlıdırsa, mən artıq bu sualın cavabını bilmirəm. Azərbaycanlı oxucu deyir ki, sən həm yaşa, həm kitabı yaz, həm çap elətdir, həm də mənə oxu. Mən də minnətlə qulaq asıb sənə – müdrik-müdrik məsləhətlər verim, deyim ki, burasını yaxşı yazmamısan, burasını nahaq açıq-saçıq yazmısan, camaatın anası-bacısı var… Azərbaycanlının əlacı ona qalıb ki, onu söyəsən, savadsızlığını, mütaliəsizliyin hər gün başına qaxınc eləyəsən, üzünə vurasan, qabağına qoyub saatlarla danlayasan. Yoxsa lap Dostoyevski olsan da, onun vecinə deyilsən, ona lazım deyilsən.
- Ölkəmizdə insanların kitaba az maraq göstərməsinin səbəbini nədə görürsünüz?
- Bir ölkənin ki, hökmdarı meyxanaçının, müğənninin, manısın əlini sıxa, ona təriflər yağdıra, onun xalqından nə gözləyirsiniz? Bu ölkədə fahişə müğənnilərə pul tökən bir məmur, məmur oğlu o pulun onda birini kitabı, ədəbiyyatı reklam etməyə, tanıtmağa xərcləsəydi, azərbaycanlı kitaba maraq göstərərdi. Heç olmasa, ona görə kitab üzü açardı ki, görüm bu nədir ki, filan nazirin oğlu bunu oxuyur? Bu xalq harda gördü ki, onun elitası, məmuru hansısa yazıçının kitabını aldı? Çıxışında hansısa yazıçının adını çəkdi? Hansısa kitabdan sitat gətirdi? Elitası, məmuru, hakimiyyəti kitaba, sözə nifrət edən ölkənin xalqı da kitaba belə münasibət bəsləməlidir.
- Gənc yazarlardan kimlərə daha çox ümid bəsləyirsiz? Düşünürsüz ki, həmin gənc yazarın gələcəyi daha parlaqdır?
- Bizdən sonrakı nəslin ən parlaq adı Mövlud Mövlud ola bilərdi. Onun möhtəşəm istedadı var. Hələ uşaq vaxtından çox oxuyub, ədəbi çevrədə olub, yaradıcı söhbətlərdə iştirak edib. Amma o özünü qəribə apardı, istedadı ilə davrana bilmədi. Ümid eləyirəm ki, o içindəki zəhərin öhdəsindən gələcək və başını aşağı salıb, öz ədəbiyyatını yazacaq. Zaur Qurbanlının olduqca yaxşı mütaliəsi və yazmaq qabiliyyəti var. İçi var, dəyərləri var, xarizması var. İstər şair, istərsə də nasir üçün lazım olan hər şey onda var. Bircə problemi budu – oxuduqları gözünü qorxudub, elə bilir onlardan yaxşı yaza bilməz. Qələm adamı üçün oxuduqlarından qorxmamaq çox vacib cəhətdir. O da bu mərhələni adlasa, bu qorxunun öhdəsindən gəlsə, Zaurun qarşısında duracaq gənc qələm adamı tanımıram.
