Filip Rot - Adamı nəğməsindən tanımaq olmur
HekayəBu günlərdə dünyasını dəyişən yazıçı Filip Rotun “Əlvida, Kolumbus” kitab…
Heç olubmu ki, yüksəklərdən duyduğunuz, adı qarşısında hər zaman "böyük", "dahi", "uca" kimi təyinlər eşitdiyiniz bir şəxsiyyətin - şairin şer kitabını açdığınız zaman çaşıb qalasız: nüfuzuna qeyri-mütənasib, zəiflikləri, boşluqları gözə atılan, yalnız bu işə yeni başlayanlara əfv edilə biləcək misralar və mövzularla qarşılaşasız.
Bu qənaətinizi bölüşmək istədiyiniz zaman ətrafınızdakılar "O möhtəşəmdir" zorakı notunda etiraz edirlər və siz "peki, onun sevdiyin bir şerini söyləsənə" desəniz, bu vaxt hafizələrdə belə bir şer olmadığı ortaya çıxar. Ədəbiyyatda şəxsiyyətin ətrafında yaradılmış mif, şəxsiyyətə pərəstiş, yaxud varsın getsin buna ad vermək... heç gəlibmi başınıza belə hadisə? Biz Azərbaycanda yaşı 70-ləri keçmiş şairləri oxuyarkən sıx-sıx rastlayırıq belə təəssüratlara.
Nəhayət, anlamışıq ki, bir sıra şairlərin böyük insan imajı dövlətə sərfəli oluğundan toplumu hipnoz ediblər, aldadıblar bizi. Kim aldadıb, nə üçün aldadıb və niyə bizim kimi keçmiş müstəmləkə ölkələrində rastlanır belə hallara: dövlətin, hökumətin bir yazarı götürüb də yuxarıdan təbliğ etməsinə? Bu ciddi hadisənin içəriyini Bəxtiyar Vahabzadə nümunəsində çözəlim.
Mənim şöhrət zirvələrində dolaşan bu ziddiyyətli qəhrəmanım haqqında bütün rəsmi təqdimatlarda deyilir: "O, hələ 60-cı illərdən başlayan Milli azadlıq hərəkatının öncüllərindən biri olmuşdur. Yazdığı "Gülüstan" poeması ilə cənublu, şimallı iki yerə parçalanmış Azərbaycanın tarixi faciəsini dilə gətirmiş, rus və fars imperiyalarının pəncəsi altında inləyən Azərbaycan xalqının azadlıq və istiqlal uğrundakı ədalətli mübarizəsinə öncüllük etmişdir. Sovet rejimində milli varlığı tapdanan, hər cür məhrumiyyətlərə məruz qalan millətin dərdlərini hər zaman dilə gətirmişdir. Bu, yalnız onun cəsarətindən, fədakarlığından xəbər verir."
Görək həqiqətənmi belədir?
Əvvəla, sovet Azərbaycanında milli-azadlıq hərəkatı əsla 1960-cı illərdə başlamayıb, ondan xeyli əvvəllər də mövcud olub. 1942-ci ildə bu gün Yazıçılar Birliyinin nəsr bölməsinə rəhbərlik edən Gülhüseyn Hüseynoğlu sovet rejimi ilə mübarizə aparmaq üçün yaratdığı ünlü "İldırım" təşkilatının qarşısına üç məqsəd qoymuşdu:
1. Azərbaycanı Sovetlər Birliyindən ayırmaq,
2. 1937-38-ci illərdə həbs olunub xalq düşməni kimi damğalanan və Sibirə göndərilib güllələnən yazıçıların işinə yenidən baxılmasına, onlara bəraət verilməsinə nail olmaq,
3. Azərbaycan türkcəsini dövlət dili səviyyəsinə qaldırmaq.
O, ideyalarını həyata keçirmək üçün ətrafına silahdaşlar toplayır. Bu adamlar 8 nəfər - şərqşünas İsmixan Rəhimov, mühəndis Hacı Zeynalov, Musa Abdullayev, Kamil Əliyev və digərləridir. Təşkilatda yeganə yazar olan Gülhüseyn Hüseynoğlu xalq arasında iş aparır, onu SSRI-dən ayırmağa hazırlayır. Bir dəfə G.Hüseynoğlu nə qədər sadəlövh olduğunu sonralar anladıqları qərara gəlir ki, o zamanın öndə gedən sovet şairi Səməd Vurğuna azərbaycanlı olduğunu əsas götürərək məktub yazıb dəstək istəsinlər. G.Hüseynoğlunun diktəsilə İ.Rəhimov çap hərflərinə bənzər bir xətdə məktub yazır. Ümid edir ki, "Dönməzlər" imzasıyla yazılmış bu məktub əl hərflərilə yazılmadığından, ələ keçsə, xəttini tanımayacaqlar. Sən demə, yanılırmış.
Səməd Vurğuna qohumları vasitəsilə məktub göndəriləndən bir sürə sonra şair onları ələ verir.
1945-ci ildə universitetlərdə bütün tələbələrin xətlərini yoxlama yazı işi bəhanəsilə əldə edirlər. Xəttatlıq elmi Sovetlər Birliyində elə inkişaf edibmiş ki, İsmixanın xəttini minlərlə tələbə arasından tanıyırlar. 9 ay izləyəndən sonra onu, daha sonra G.Hüseynoğlunu və digərlərini həbs edirlər. Ali Məhkəmənin qərarıyla onlardan üçünə güllələnmə cəzası verilir. O illərdə güllələnmə hökmü müvəqqəti götürüldüyündən hökm 25 il həbslə əvəzlənir. Ünlü romançı həmin üç nəfərdən biri kimi Sibirə sürgün edilir. Apardığı azadlıq hərəkatına görə, Tayşet və Bodaybo arasında 7 il ağac kəsməyə məhkum olunur.
Nəhayət, Stalin öləndə bir çox məsələlər kimi bu işə də yenidən baxmağa qərar verilir və 1955-ci ilin mayında "İldırım"çılar evlərinə qayıdırlar. Sonra bəraət almaq üçün çalışmalar başlanır və aspiranturanın ikinci kursunu yarımçıq qoyub sürgünə göndərilmiş G.Hüseynoğlu üniversitetə bərpa olunur. Sürgündə olduğu müddətdə ona dəyən ziyanlardan biri gənc ailəsinin dağılması olur. Sürgündəykən arvadının boşanma ərizəsinə cavab, Ali Məhkəmə "xalq düşməni"ndən qadını dərhal boşayır.
"İldırım"çılar kəfəndən çıxmışlar idi. 40-cı illərin diş-dişə dəyən xofunda azadlıq işi aparanın cəzası belə ağır olurdu. İndi 80 yaşlı G.Hüseynoğlu gülə-gülə xatırlayır ki, Azərbaycanda 80-90-cı illərdə azadlıq hərəkatı kütləviləşəndə hamı pəhləvana dönmüşdü.
Bu gün Azərbaycanda bir çox yazarlar öz "cəsarətli keçmiş"lərindən danışır, haqlarında əzabkeş obraz yaradırlar. Fəqət tarix dissident yazıçı kimi onları deyil, G.Hüseynoğlunu tanıyır.
Qayıdaq Bəxtiyar Vahabzadəyə.
Sizə bir maraqlı fakt bildirək ki, B.Vahabzadə haqqında söz etdiyimiz həmin G.Hüseynoğlunun tələbə yoldaşı olub. Yazıçı milli hərəkata başlayıb ətrafına silahdaşlar toplayanda fikir verin ki, universitetin filologiya fakültəsində onunla bir otaqda oxuyan B.Vahabzadə onlarla deyildi.
"İldırım"çılar Sibir sazağında donanda B.Vahabzadə Bakıda aspiranturada oxuyurdu. (Bir azdan biləcəyik ki, aspiranturanı bitirəndə mənim qəhrəmanım "Dönməzlər"i ələ verən Səməd Vurğunun böyük istedadı haqqında dissertasiya yazıb. Bu, yalnız gənc Vahabzadənin sovet rejiminin mahiyyətinə hələ digər yaşıdları qədər varmadığını göstərir.) İndi bu iki yazıçı arasında münasibətlərə xələl gətirməməkdən ötrü G.Hüseynoğlunun o zamanlar milli təbliğat işində B.Vahabzadəyə niyə ürək qızdırmadığını, yaxud sonuncunun niyə "İldırım" təşkilatına girməyə ürək etmədiyini çözələməyin tərəfdarı deyilik.
B.Vahabzadə milli hərəkata yalnız sonda - dissidentlərin leksikonu ilə danışsaq, asan illərdə qoşuldu.
Bu zaman ortaya sual çıxır: niyə yenidənqurma illərində fəallaşmasına baxmayaraq, onu bir çox insanlar G.Hüseynoğludan çox milli ideoloq kimi tanıyırlar?
Ona bu nüfuzu 70-ci illərdə çap olunmuş "Gülüstan" poeması gətirdi. Bu poemada Azərbaycanın yarı bölünərək cənubun İrana verilməsindən kədərlə bəhs olunur və "Heydər babaya" simvoluyla cənublulara müraciət ünvanlanır.
Fəqət burda bir patalogiya var. Sovet İttifaqındakı səbəb-nəticə əlaqələrininə gorə, heç bir əsər dövlətin icazəsi olmadan, "Qlavlit" adlı KQB-yə bağlı qurumda oxunmadan çap edilmirdi. Hətta "Yağma, yağış" mahnısı KQB sovet planlaşma siyasətinin əleyhinə hesab olunduğundan senzuradan keçə bilməmişdi. "Gülüstan" poemasının bu senzuradan keçməsi bir sıra qaranlıqları aydınladır. İş bundadır ki, 70-ci illərdə İranda tudəçilər (komunistlər), onlarla tərəfdaşlığa malik olan xomeyniçilər (islamçılar) və Şah tərəfdarları hakimiyyət uğrunda mübarizə aparırdılar. Rza şah Amerikapərəst olduğundan islamçılar hakimiyyətə gəlməkdən ötrü xarici dəstəyi tudəçilərin dayağı - SSRİ-də asanlıqla tapdılar. İranda Şahın hakimiyyətinə qarşı daxili hərəkatı alovlandırmaq üçün "KQB" cənubi azərbaycanlılardan da istifadə etməyə çalışırdı. Onları ayağa qaldırmaq üçün siyasi-ideoloji iş aparmalıydı. "Gülüstan" poeması bu siyasətin - İranda narazıları alovlandırmaq siyasətinin bəhrəsi idi.
Bu poemanın "KQB" ilə razılaşdırılaraq yazılmış olmasını həmin illərdə qəhrəmanımın digər millətçilər kimi cəzalandırılmadığı da sübut edir. B.Vahabzadə milli iş apardığına görə həyatının heç bir dövründə həbsxanaya düşməyib. Əksinə, dövlət onu sıx-sıx mükafatlandırırdı. 1974-cü ildə əməkdar incəsənət xadimi, 1975-ci ildə respublika, 1984-cü ildə SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı adlarına layiq görüldü. 1985-ci ildə isə ona xalq şairi adı verildi. Yeri gəlmişkən, SSRİ dövləti dissidentə - millətçiyə bu adı heç vəchlə qıymazdı. Necə ki, sovet illərində G.Hüseynoğluna bu ad verilmədi. "Gülüstan"ın sovet dövlətinin mətbuatına nə əcəb buraxıldığını biləndən sonra onu da deyək ki, dəqiqləşdirilməmiş olsa da, belə bir xatirə mövcuddur: Bakı, Dərnəgül "1" saylı komendaturanın keçmiş növbətçilərindən biri şəhadət verir ki, həmin illərdə B.Vahabzadə poemaya görə, simvolik cəzalandırılmışdı. Onun adı həbsxanada qalanlar listəsində var idi, özünü isə komendaturada heç vaxt görən olmayıb.
Digər bir məsələ, ədəbiyyatşünaslıq mövqeyindən çıxış etsək, B.Vahabzadəni inqilabçı şair adlandırmaq mümkün deyil. Onun millət və vətən şerləri bu məfhumların yalnız tərənnümündən ibarətdir. Biz onda Xəlil Rza Ulutürkün, Ağamalı Sadıq Əfəndinin qızğın çağırışlarına rast gəlmirik. Yeri gəlmişkən, mənim qəhrəmanım şerləri üzündən heç zaman nəm suvaqlı kamera görməsə də, Azərbaycanda Xəlil Rza sovet rejiminin son illərində inqilabçı şerləri üzündən Lefertovaya sürgün edilmişdi. Publisist Nadir Ağayev isə 70-ci illərdə yazılarında sovet hökumətinin əleyhinə çıxdığına görə, 9 il psixodüşərgəyə göndərilmişdi.
"Gülüstan" poemasının belə sərt dövrdə mətbuata buraxılmasında və yazılmasında "KQB" amili əlbəttə, o demək deyil ki, Gülüstan kəndində anlaşma imzalanaraq Azərbaycanın ikiyə bölünməsi ünlü şairimizi həyəcanlandıran məsələ deyil. Əsla! Bəlkə də o, fürsət tapmışdı Cənubi Azərbaycanın adını çəkməyə. Sadəcə olaraq, SSRİ-də yazıçılara siyasi sifarişlər verilməsi geniş yayılmış təcrübə idi. Məsələn, Çin Uzaq Sibirə ərazi iddiaları qaldıranda Lev Qumilyov "1000 il Xəzər ətrafında" əsərini yazaraq həmin ərazinin türk torpaqları olduğunu irəli çəkdi. Bunları yazıçının cəsarətilə yalnız sadəlövh adamlar bağlaya bilərlər.
Şairdən danışarkən nə bu siyasi məsələlər deyəcəksiniz. Fəqət B.Vahabzadənin fəaliyyətini dövlətdən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil. O. hər şeydən öncə siyasətçidir. Azərbaycanda şair sözünə siyasətçidən daha çox inanıldığı üçün ictimai rəyi əldə tutmaqdan ötrü hökumətlərin öz iqtidarlıqlarını təmin etmək yolunda həmişə şairlərə ehtiyacı olub. Məhz bu yazının əvvəlində qoyduğumuz "niyə bizim kimi ölkələrdə yuxarıdan bir yazar təbliğ olunur" sualının cavabıdır. Dövlətin əlində yazıçı institutu saxlamasından yazıçılar bir tərəfdən qazanırlar - həyat şəraitləri yüksəlir, onların cəmiyyətdə kultu yaradılır, digər tərəfdən - xalq sevgisi tərəfindənsə uduzurlar. Çünki yazıçılar daimidir, siyasətçilərsə gəldi-gedər. Hər gələn iqtidarla dost, gedən iqtidar və onun tərəfdarlarıyla düşmən olan yazıçılar siyasətə bulaşdıqca hər dəfə bir az daha nüfuzlarını itiriblər, xalqın gözündə eniblər. Bu gün Azərbaycanda əksər ədəbiyyat adamlarının nüfuzu təxminən bir sovet filmində olduğu kimidir: bu filmdə ağqvardiyaçılar ağ, qırmızıqvardiyaçılar qırmızı çiyinlik taxırlar. Bir əsgərsə ortada qalır: ağlar qalib gələndə ağ çiyinlik taxır, qırmızılar irəli keçəndə isə onu çıxarıb qırmızıyla əvəzləyir.
Azərbaycan şairinin alnında həmişə siyasətin gizli kanalları damğasının olması bizim kimi, bir çoxlarını son dərəcə narahat edir. Beləcə, mənim qəhrəmanımı da vətəni Şəki şəhərində "külək partiyası" adlandırırlar. Hərçənd, bu yazının müəllifi B.Vahabzadənin parlamentdə "yıxılana balta çalmazlar" kimi bir çıxışını xatırladığından onun külək kimi qum çox olan tərəfə əsdiyi fikrilə o qədər də razılaşmır.
Daha sonra rəsmi təqdimatlarda oxuyuruq: "B.Vahabzadə 1951- ci ildə "S.Vurğunun lirikası" mövzusunda namizədlik, 1964-cü ildə "S.Vurğunun həyat və yaradıcılığı" mövzusunda monoqrafiyaya müəlliflik edib, filoloji elmlər doktoru alimlik dərəcəsi almışdır."
70-ci illərdə Səməd Vurğunu alqışlayan dissertasiya yazması da onun heç də mücahid olmadığını gostərir. Çünki mücahidlər Məmməd Əmin Rəsulzadənin dililə Səməd Vurğunun tərifini artıq vermişdilər: "...Əsil sovet dövründə yetişən və bir kommunist şair və ədib olaraq şöhrət qazanan adamlar əvvəlki yazılarından imtina etmişlər, "böyük" Stalinin iltifatını qazanmaq və kökslərinə Lenin ordenini taxmaqla karyera düzəldə bilmək üçün Səməd Vurğun kimi, əski şeirlərinin öldüyünü elan etmişlər".
Rəsmi təqdimatlar bunları deyir: "Son 30-40 ildə B.Vahabzadə qədər ümumxalq məhəbbəti qazanmış ikinci bir şairin adını çəkmək çətindir. Bədii yaradıcılığını ictimai-siyasi fəaliyyətlə üzvi sürətdə əlaqələndirən B.Vahabzadə 5 dəfə Azərbaycan parlamentində millət vəkili olub (1980-2000)."
Ədəbiyyat özünün tənqid vəzifəsindən istifadə etməyəndə bir növ dinə çevrilir. Uzun illər Azərbaycan ədəbiyyatında alternativ fikrə yer olmaması ədəbiyyatımızı apostolları, toxunulmazları olan dinə çevirib. Onun durğunluğunun səbəbi elə burda saxlanır. Mənim qəhrəmanım da bir çox sovet şairləri kimi tənqidçisiz şair olub həmişə, tənqid ondan yazmayıb. Və o, illər ötdükcə ədəbiyyatın Fetişinə çevrilib. Bu minvalla o özünə peyğəmbər misalı, sitayiş olunmasına alışıb.
Millət vəkilliyinə gəlincə, 1980-ci ildə Ali Sovetin üzvləri listəsinə düşməsi də Sovetlər dövlətinin ona münasibətinin heç də mənfi olmadığını sərgiləyir və guya həmin illərdə milli-azadlıq şerlərinə görə incidildiyi haqda bu gün deyilənləri şübhə altına alır.
Rəsmi təqdimat davam edir: "Bu vaxta qədər qüdrətli söz ustası, kəskin publisist, ədəbi-bədii prosesin təşkilatçısı kimi tanınan B.Vahabzadə son vaxtlar xalqı düşündürən bir çox məsələlərdə, o cümlədən Qarabağ problemi ilə əlaqədar məsələlərdə ağsaqqal kimi ciddi fəaliyyət göstərir."
"Ədəbi-bədii prosesin təşkilatçısı"nın yeni kuşak yazarları qəzetlərə verdiyi müsahibədə "küçə uşaqları" kimi laflarla təhqir etməsinin qəribəliyi üstündə dayanmadan onu deyək ki, Qarabağ probleminə dair məsələlərdə B.Vahabzadənin tutduğu milli mövqeyə söz ola bilməz: bu mövzuda çoxlu bəlağətli çıxışları var.
Qarabağdan söz düşmüşkən, Azərbaycanda Qarabağ müharibəsi əlilləri belə bir tarixi hadisəni heç zaman unutmurlar: il -2001, ay - yanvar, onlarla Qarabağ müharibəsi əlili həyat şəraitlərinə etiraz olaraq aclıq aksiyası keçirirlər. Günlərlə davam edən aclığı hökumət heç cür durdura bilmir: əlillər güvənlərini itiriblər. Bu zaman güman mənim qəhrəmanıma - ağsaqqal B.Vahabzadəyə qalır. O, barış əldə etmək və həbs edilməyəcəklərinə dair təminat vermək, bununla da aclığı durdurmaq üçün hökumətin dəvətilə aksiya keçirilən yerə yollanır. Əlillər sevimli şairlərinin SÖZünə bel bağlayıb, dağılışırlar. Hərə öz evinə. Bir gün keçmir ki, polis "nizam-intizamı pozduqlarına görə" əlilləri birbəbir evlərindən həbs edir. Həmin vaxt şairdən səda gəlmir, onun verdiyi təminat suya düşür. Həttta jurnalistlərin bu hadisəyə münasibət istəyən suallarına susmaqla cavab verir. Belə təsəvvür yaranır ki, şair onları polisə təhvil verdi. Əlillər yalnız bir neçə aydan sonra azadlığa buraxılırlar. Bu bir neçə ayda onlar hər bir insanın özünə verdiyi "nərdə yanlış yapdım" sualına yəqin ki, "Bəxtiyar Vahabzadəyə inanmaqda" cavabını vermişdilər.
Rəsmi təqdimatda deyilir: "B.Vahabzadənin evi bir növ millətin ümid qapısına dönmüşdür. Belə ki, müxtəlif kənd və rayonlardan hər gün onlarla məktub alır, neçə-neçə şikayətçini evində qəbul edir, onları dinləyir və hər birinin dərdinə əlac edir. Respublika parlamentinin sessiyalarında, ictimai-siyasi məclislərdə, kütləvi informasiya vasitələrində o, xalq mənafeyinin əsl müdafiəçisi, milli mənafeləri şəxsi mənafedən üstün tutan kimi hamının dərin hörmət və məhəbbətini qazanmışdır."
Görək o necə bir ümid və pənah yeridir.
2003 ilinin 6 iyulunda Azərbacyan mətbuatında Bəxtiyar Vahabzadəni Qarabağ qaçqınlarını öz qohumlarının nəfinə evdən küçəyə atdırmasının tarixçəsindən bəhs edən bir məqalə oxumuş olduq. Həyat Şemi adlı müəllif əvvəlcə Qarabağda ilkokulda oxuyarkən mənim qəhrəmanımın şeirlər kitabının onun ən sevimli kitabı olmasından danışır, sonra Bakıya qovulduqdan sonra yerləşdikləri mənzildən onu uşaqlıq xəyallarının böyük şairinin küçəyə atdırmasının acınacaqlı tarixçəsini açır. Bunun bir sıra qanunlara aykırı olduğunu deməklə yanaşı küçəyə atıldıqları zaman anasının bir müddət sonra ölümlə nəticələnən xəstəliyinin ağırlaşmalarını təsvir edir. B.Vahabzadənin etdiyi haqsızlıqla anasının xəstəliyinin daha da şiddətləndiyini şairin ana haqqında duyğulu-romantik şeirlərindən qisimlər nümunə gətirməklə danışır.
İş elə gətirir ki, 7 ildən sonra artıq anası dünyada olmayan Həyat Sivasa - TÜRKSOY 4. Şairlər buluşmasında iştirak etməyə gəlir. Burda hər kəs ondan Bəxtiyar Vahabzadəni soruşur, hətta onun üçün Həyat vasitəsilə kitablar göndərirlər. Həyat dünyada bütün təsadüflərin zərurətdən doğduğuna inanaraq 7 il öncə heç cür görüşə bilmədiyi şairin evinə sadəcə kitabları vermək üçün getmir, həm də onun ailəsinə qarşı edilən haqsızlıqları danışacağına ümid edir: "Qoy bilsin ki, bizə qarşı nə böyüklükdə haqsızlıq olub, qohumlarının və onun sözünün ötkəmliyi üzündən. Ürəyinə dəymərəm, həqiqəti çatdıraram".
Yazının ən təsirli yeri isə B.Vahabzadənin evində Həyatla görüş səhnəsidir. Gənc qız "sizin ana haqqında çox təsirli şerləriniz var, Türkiyədə də çap olunublar", "mənim də ana haqqında sizinkilərə bənzər şerlərim var" deyərək mətləbə keçmək niyyətindədir. Şair isə açır ağzını: "İndiki yazanlar hamısı iddialı-iddialı danışır. Bağışla məni, eşşəkdirlər. İç çayını!" Bundan sonra bəxtiyar olmayan milləttin bəxtiyar sairinin qəbuluna ümidlərlə gəlib, dinlənilmək əvəzinə "çayını iç" təkidlərilə qarşılaşan qonağın çarəsi gətirdiyi "qəzet-qüzetlərini də yığışdırıb rahatsız etdim, xoşca qalın" deyərək "pillələri enə-enə şairin Atılmışlar poemasından yadında qalan yerləri zümzümə etməyə" qalır. Onları bir zaman evdən küçəyə atdıran şairin...
Deyirlər, hər şeylə yaxından maraqlansan, müqəddəs heç bir şey qalmaz. Bəlkə də belədir. Amma nə etmək olar ki, insan həmişə həqiqət və saflıq axtarışında olub. Bir qədim Çin mifində isə deyilir: birisi israrla həqiqəti axtarmağa yollanır. Uzun axtarışlardan sonra üfunətli bir yerə çatır. Burda bir komanın içində qoca, son dərəcə çirkin bədheybət oturduğunu görür. Ona məlum olur ki, bu, Həqiqətdir. "Ey Həqiqət" - deyir, "insanlar məndən sənin necə olduğunu soruşacaqlar. Bəs mən nə deyim, necə deyim ki, sən bu qədər çirkinsən?" Həqiqət belə cavab verir: "Get, onlara yalan söylə."
Nərmin Kamal
