post-title

Terror pisdir, amma...

Amma nə? Əgər “amma” varsa, deməli terror o qədər də pis deyil. Yox? Deməli, bəlkə də terrorun dozasını artıq ediblər. Məsələn, dini fundamentalistlər "Charlie Hebdo" jurnalistlərini əməlli-başlı döysəydilər, “yaxşı elədilər, arada lazımdı bu şərəfsizlərə həddlərini göstərmək”, - demək olardı. Yəni, “terror pisdir, amma” cümləsində terrora birbaşa retrospektiv bəraət, haqq qazandırmaq təhlükəsi mövcuddur.

 
 
"Charlie Hebdo" satirik jurnalının adını on gün É™vvÉ™lÉ™ qÉ™dÉ™r eĹźitmÉ™yÉ™n adamlar birdÉ™n-birÉ™ bu jurnalı MÉ™hÉ™mmÉ™d peyğəmbÉ™ri tÉ™hqir etdiyinÉ™ görÉ™ qınamaÄźa baĹźlayırlar. Aydındır ki, mÉ™lum terror baĹź vermÉ™sÉ™ idi, azÉ™rbaycanlıların bu qınağı olmayacaqdı. Terror "Charlie Hebdo"nu qınamaÄźa fürsÉ™t yaratmaqla bÉ™rabÉ™r, hÉ™m dÉ™ bu fürsÉ™tdÉ™n yararlanmaq istÉ™yÉ™nlÉ™rin É™lindÉ™n "Charlie Hebdo" jurnalistlÉ™rini etik É™saslarda tÉ™nqid etmÉ™k haqqını almış oldu. NecÉ™? 
 
Eramızdan É™vvÉ™l (III É™sr) Yunan filosofu Diodorus Kronus Aristotelin “Sabah dÉ™niz döyüĹźü olacaqmı?” probleminÉ™ münasibÉ™tdÉ™ bir tezis formalaĹźdırır. Bu tezisin adı “master arqument”dir vÉ™ aĹźağıdakı fÉ™rziyyÉ™lÉ™rlÉ™ baĹźlayır: 
 
A. BaĹź vermiĹź hÉ™r Ĺźey keçmiĹźdir - KeçmiĹź dÉ™yiĹźmÉ™zdir vÉ™ hÉ™qiqÉ™tdir;
B. Mümkün olmayan mümkün olandan törÉ™yÉ™ bilmÉ™z;
C. ĆŹgÉ™r bir hÉ™qiqÉ™t mümkündürsÉ™, o ya indiki zamanda mövcud olandır, yaxud gÉ™lÉ™cÉ™kdÉ™ mövcud olması mümkün olandır – GÉ™lÉ™cÉ™k açıqdır/ dÉ™yişəndir.
 
“Master arqument” odur ki, bu üç bÉ™nd bir-biri ilÉ™ uzlaĹźmır. YÉ™ni, onların heç bir ikisi birlikdÉ™ hÉ™qiqÉ™t ola bilmÉ™z. Bizi A vÉ™ C bÉ™ndlÉ™ri maraqlandırır. A bÉ™ndi onu iddia edir ki, keçmiĹźdÉ™ baĹź verÉ™nlÉ™r dÉ™yiĹźmÉ™zdir. BelÉ™dirsÉ™, demÉ™li gÉ™lÉ™cÉ™kdÉ™ dÉ™ baĹź verÉ™nlÉ™r dÉ™ dÉ™yiĹźmÉ™z olmalıdır. Çünki, hadisÉ™lÉ™r özbaşına baĹź vermir vÉ™ sÉ™bÉ™b-nÉ™ticÉ™ É™laqÉ™lidir. Yox, É™gÉ™r gÉ™lÉ™cÉ™k açıqdırsa, onda keçmiĹź dÉ™ mütlÉ™q açıq olmalıdır. 
 
Bu [dialektik] problem Aristotelin “sabah dÉ™niz döyüĹźü olacaqmı?” mÉ™sÉ™lÉ™sindÉ™ aydınlaşır. Aristotel deyir ki, indiki zamanda keçmiĹź hÉ™qiqÉ™tlÉ™rÉ™ É™saslanaraq biz gÉ™lÉ™cÉ™k barÉ™dÉ™ iki zÉ™rurÉ™t xarakterli mülahizÉ™ irÉ™li sürÉ™ bilÉ™rik: “sabah dÉ™niz döyüĹźü olacaq” vÉ™ ya “sabah dÉ™niz döyüĹźü olmayacaq.” HÉ™qiqÉ™t bunlardan yalnız biridir. Sabah bu döyüĹźün olub-olmayacağı indiki zamanda bizÉ™ mÉ™lum olmadığı üçün (çünki, insanların seçimlÉ™ri hadisÉ™lÉ™rin inkiĹźafını müxtÉ™lif istiqamÉ™tlÉ™rÉ™ dÉ™yişə bilÉ™r), keçmiĹźin dÉ™yiĹźmÉ™z olmadığını iddia edÉ™ bilmirik.BaĹźqa sözlÉ™, biz indiki zamanda “Artıq dünÉ™nki hadisÉ™lÉ™r É™sasında bizÉ™ mÉ™lumdur ki, sabah dÉ™niz döyüĹźü olacaq” iddiasını irÉ™li sürÉ™ bilmirik. KeçmiĹź, yÉ™ni sabah baĹź verÉ™cÉ™k hadisÉ™lÉ™ri dÉ™yiĹźmÉ™z edÉ™n keçmiĹź hadisÉ™lÉ™r yalnız o zaman dÉ™qiqləşmiĹź olur ki, biz sabahkı dÉ™niz döyüĹźünü yaĹźamış oluruq - bu bizim indiki zamanımıza çevrilir vÉ™ biz “Artıq iki gün É™vvÉ™l mÉ™lum idi ki, bugün dÉ™niz döyüĹźü olacaq”deyÉ™ bilirik. ĆŹgÉ™r dÉ™niz döyüĹźü olmamış olsa idi, biz bunu söylÉ™yÉ™ bilmÉ™yÉ™cÉ™kdik. 
 
“Charlie Hebdo”-nun söz azadlığı hüququ var idi, yÉ™ni, qanun ona belÉ™ bir karikatura çÉ™kmÉ™yÉ™ ixtiyar verirdi. QÉ™zetin buna hüququ çatırdı vÉ™ onlar bu haqlarından istifadÉ™ etmÉ™k qÉ™rarına gÉ™lmiĹźdilÉ™r. "Charlie Hebdo" qÉ™zetinin jurnalistlÉ™ri hÉ™lÉ™ 6-7 il É™vvÉ™l Danimarkanın mÉ™lum jurnalından MÉ™hÉ™mmÉ™d peyğəmbÉ™rin karikaturalarını yenidÉ™n çap etdikdÉ™n vÉ™ daha sonra öz karikaturalarını çap etdikdÉ™n sonra onların bu formada qÉ™tlÉ™ yetirilmÉ™lÉ™ri mümkün gÉ™lÉ™cÉ™kdÉ™n birinÉ™ çevrilmiĹźdi. Bu hadisÉ™ baĹź vermÉ™yÉ™nÉ™ qÉ™dÉ™r "Charlie Hebdo"nu  mövcud qanunlar çÉ™rçivÉ™sindÉ™ hÉ™m hüquq vÉ™ hÉ™m dÉ™ mÉ™nÉ™vi-etik É™saslarda Fransada vÉ™ kÉ™narda mühakimÉ™ edirdilÉ™r. Ola bilsin ki, bu karikaturaların çapı inanclı insanların nÉ™zÉ™rindÉ™ doÄźru, yÉ™ni, etik qÉ™rar deyildi; insanların inanclarını vÉ™ dÉ™yÉ™rlÉ™rini tÉ™hqir edirdi, axmaqlıq idi vÉ™ s. HÉ™r halda, MÉ™hÉ™mmÉ™d peyğəmbÉ™rin rÉ™smi sadÉ™cÉ™ çÉ™kilmÉ™miĹźdi, É™n alçaldıcı şəkildÉ™ çÉ™kilmiĹźdi. MÉ™sÉ™lÉ™ burasındadır ki, É™gÉ™r terror baĹź vermÉ™sÉ™ idi, "Charlie Hebdo"nun É™xlaqsızlığını iddia etmÉ™k bugün, baĹź vermiĹź terrorun fonunda vÉ™ xüsusÉ™n dÉ™ bu terrora qÉ™dÉ™r mÉ™lum karikaturalardan xÉ™bÉ™ri olmayan azÉ™rbaycanlılar üçün etik problem yaratmayacaqdı. Amma terror baĹź verdikdÉ™n sonra, yÉ™ni, bu karikaturaların müÉ™lliflÉ™rinin mÉ™hkÉ™mÉ™siz-É™dalÉ™tsiz vÉ™hĹźicÉ™sinÉ™ güllÉ™lÉ™nmÉ™si fonunda artıq "Charlie Hebdo" É™xlaqa zidd heç bir iĹź görmÉ™miĹź olur. YÉ™ni, terror hadisÉ™si keçmiĹźi dÉ™yiĹźir - keçmiĹź artıq dÉ™qiqləşir vÉ™ bugün biz deyirik ki, Charlie Hebdonu bu karikaturaları çÉ™kdiyinÉ™ görÉ™ öldürdülÉ™r. Satirik karikaturaya görÉ™, bu karikaturanın məğzinin nÉ™ dÉ™rÉ™cÉ™dÉ™ tÉ™hqiramiz olmasından asılı olmayaraq, insanı qÉ™tlÉ™ yetirmÉ™k hÉ™min karikaturaların çÉ™kilmÉ™sini vÉ™ yayılmasını etik É™sasda tÉ™nqid etmÉ™k haqqını özünü müsÉ™lman hesab edÉ™n vÉ™ etmÉ™yÉ™nlÉ™rin É™lindÉ™n bÉ™rabÉ™r şəkildÉ™ almış olur. Ona görÉ™ yox ki, jurnalistlÉ™r öz É™mÉ™llÉ™rinin cÉ™zasını “artıqlaması ilÉ™ ödÉ™yiblÉ™r” (görün nÉ™ qÉ™dÉ™r É™xlaqsız sÉ™slÉ™nir). Ona görÉ™ ki, bu qÉ™tliam nÉ™ticÉ™sindÉ™ jurnala qarşı É™xlaqsızlıq mühakimÉ™lÉ™rindÉ™ radikal sınma baĹź verir.  Terroru mÉ™qbul hesab etmÉ™yÉ™n vÉ™ baĹź vermiĹź hadisÉ™dÉ™ heç bir mÉ™suliyyÉ™t daşımayan müsÉ™lmanlar bu terroru É™n sÉ™rt şəkildÉ™ tÉ™nqid etsÉ™lÉ™r belÉ™, bu tÉ™nqidin quyruÄźuna “amma” yapışdırmaq ehtiyacı hiss etdiklÉ™ri zaman terrorun tÉ™nqidinÉ™ şərt (reservation) qoymuĹź olurlar. Bu hal, hÉ™tta karikaturaların çÉ™kilmÉ™sinin "Charlie Hebdo"ya qarşı terror hücmunu retrospektiv mÉ™nada zÉ™rurÉ™tÉ™ çevirdiyini qÉ™bul etsÉ™k belÉ™, dÉ™yiĹźmir. BaĹźqa sözlÉ™, terror baĹź verdikdÉ™n sonra, "Charlie Hebdo" birmÉ™nalı olaraq É™xlaq vÉ™ düzgünlük mühakimÉ™sindÉ™n üzüaÄź çıxmış olur. Çünki, terror keçmiĹźi dÉ™yiĹźmiĹź olur. 
 
BizimkilÉ™rÉ™ gÉ™ldikdÉ™, hÉ™qiqÉ™tÉ™nmi, azÉ™rbaycanlıların "Charlie Hebdo"nu tÉ™nqid etmÉ™si üçün mütlÉ™q bu terror lazım idi? Sanki bu terrorun baĹź vermÉ™si, 12 nÉ™fÉ™rin qÉ™tliamı, azÉ™rbaycanlılara "Charlie Hebdo"nu tÉ™nqid etmÉ™k üçün fürsÉ™t verdi. Pis çıxır, elÉ™ deyilmi? ĆŹgÉ™r sabah baĹźqa bir satirik jurnal oxĹźar mÉ™zmunlu karikaturaları çap edÉ™rsÉ™, "Charlie Hebdo"ya qarşı terrora münasibÉ™tini “amma” ilÉ™ davam edÉ™n insanlar hÉ™min baĹźqa jurnal tÉ™rÉ™findÉ™n növbÉ™ti karikatura çapını necÉ™ dÉ™yÉ™rlÉ™ndirÉ™cÉ™k? Aydındır ki, eyni dÉ™rÉ™cÉ™dÉ™ dÉ™yÉ™rlÉ™ndirÉ™ bilmÉ™z, çünki, mÉ™lum qÉ™tliam keçmişə nÉ™zÉ™rÉ™n bundan sonrakı dinÉ™ vÉ™ inanclara qarşı çÉ™kilÉ™cÉ™k olan bütün tÉ™hqiramiz karikaturaların çapına artıq baĹźqa münasibÉ™t göstÉ™rmÉ™yi şərtlÉ™ndirir. ĆŹgÉ™r bu münasibÉ™t göstÉ™rilmirsÉ™ vÉ™ kimsÉ™ bundan sonra hÉ™r hansı bir satirik jurnalın çap edÉ™cÉ™yi tÉ™hqiramiz karikaturalara qınağını dÉ™yiĹźmirsÉ™, demÉ™k ki, o insanın “amma”-sı bu terrora müÉ™yyÉ™n qÉ™dÉ™r dÉ™ olsa bÉ™raÉ™t qazandırmış olur. 
 
O ki qaldı bu terroru törÉ™dÉ™nlÉ™rÉ™, özünü mömin hesab edÉ™n insanlar öz din vÉ™ inancları barÉ™dÉ™ bu qÉ™dÉ™rmi qeyri-É™mindirlÉ™r ki, onlara vÉ™ inanclarına qarşı hÉ™r hansı bir laÄźa qoyma vÉ™ tÉ™nqid onları insanları öldürmÉ™k hÉ™ddinÉ™ gÉ™tirib çıxarsın? ĆŹgÉ™r bir insan hÉ™qiqÉ™tÉ™n mömindirsÉ™, bu zaman hansısa ölkÉ™dÉ™ hansısa satirik jurnalın onun inanclarını tÉ™hqir etmÉ™si onu narahat etmÉ™mÉ™lidir vÉ™ É™gÉ™r narahat edirsÉ™, demÉ™k ki, onun inancı heç dÉ™ sadÉ™cÉ™ “axirÉ™ti” qazanmaq deyil, É™ksinÉ™, kifayÉ™t qÉ™dÉ™r maddiyyatçı xarakterlidir. Yoxsa, hÉ™qiqÉ™tÉ™n Ä°slamla yaĹźadığını iddia edÉ™n birini Bakıdan 5000 km uzaqda hansısa jurnalın bir şəkil paylaĹźması niyÉ™ narahat etsin ki? Görünür, umacağı var. MÉ™sÉ™lÉ™n, É™trafına dinin keĹźiyindÉ™ durduÄźunu tÉ™stiq etmÉ™k ehtiyacı. ĆŹgÉ™r kimsÉ™ Ä°slamı ali dÉ™yÉ™r hesab edirsÉ™, onda onu müdafiÉ™ etmÉ™k ehtiyacı hiss etmÉ™mÉ™lidir. ĆŹgÉ™r bir müsÉ™lmanın dininÉ™ vÉ™ peyğəmbÉ™rinÉ™ hörmÉ™ti varsa, o zaman hansısa satirik jurnalın karikaturası onun hörmÉ™tini silkÉ™lÉ™mÉ™mÉ™lidir. "Charlie Hebdo" jurnalistlÉ™rini qÉ™tlÉ™ yetirÉ™n şəxslÉ™r heç dÉ™ “günaha batmış” "Charlie Hebdo" jurnalistlÉ™rinÉ™ qarşı mübarizÉ™ aparmırdılar. Onlar öz tamahlarına qarşı mübarizÉ™ aparırdılar. 
 
Slavoy Zizek demiĹźkÉ™n: “Ä°slam fundamentalistlÉ™ri ilÉ™ problem onda deyil ki, biz (oxu-Avropalılar) onları özümüzdÉ™n daha aĹźağı hesab edirik. Problem ondadır ki, onlar daxilÉ™n özlÉ™ri-özlÉ™rini bizdÉ™n daha aĹźağı hesab edirlÉ™r. Ona görÉ™ dÉ™, bizim onlara politkorrekt olaraq “biz özümü sizdÉ™n üstün hesab etmirik” demÉ™yimiz onları daha da hiddÉ™tlÉ™ndirir. FundamentalistlÉ™rlÉ™ bizim problemimiz sivilizasiya fÉ™rqi mÉ™sÉ™lÉ™si deyil. Çünki bu adamlar zatÉ™n bizim kimidirlÉ™r vÉ™ zatÉ™n bizim (oxu – Avropanın) dünyaya tÉ™lqin etdiyimiz standartları mÉ™nimsÉ™yÉ™rÉ™k özlÉ™rini bu standartlarla ölçürlÉ™r”. 
 
DoÄźrudan da, qÉ™tliamı törÉ™dÉ™n şəxslÉ™r Fransada böyümüĹź, fransızca danışan vÉ™ Fransa vÉ™tÉ™ndaĹźlığına sahib insanlar idi. 
 
Bu terrorun daha geniĹź tarixi kontekstdÉ™ sÉ™bÉ™blÉ™rinÉ™ gÉ™ldikdÉ™, bu baĹźqa müzakirÉ™nin mövzusudur. Ola bilsin ki, ABĹž baĹźda olmaqla QÉ™rb dünyasının Ä°slam dünyasına hÉ™rbi vÉ™ siyasi müdaxilÉ™lÉ™ri hÉ™min cÉ™miyyÉ™tlÉ™rdÉ™ gedÉ™n, yaxud gÉ™lÉ™cÉ™kdÉ™ gedÉ™cÉ™k mümkün sekulyarlaĹźma vÉ™ islahat proseslÉ™rinin qarşısını aldı vÉ™ Ä°slam dünyasında fundamentalist tÉ™fÉ™kkürün çiçÉ™klÉ™nmÉ™sinÉ™ É™lveriĹźli şərait yaratdı. YÉ™ni, Ä°slam dünyasında fundamentalizmin inkiĹźafı baĹź verÉ™n hadisÉ™lÉ™rÉ™ antaqonistik reaksiya kimi dÉ™ dÉ™yÉ™rlÉ™ndirilÉ™ bilÉ™r. HÉ™tta bu halda belÉ™, bu reaksiyaya münasibÉ™tdÉ™ “amma” ehtiyatlılığı nÉ™yÉ™ lazımdır? 
 
Nicat Qarayev
16.01.2015
 
Kultura.az
Yuxarı