post-title

Avropadan niyə inciyirik?

Avropada Azərbaycana qarşı stereotipik münasibət varmı? Var. Bu stereotipik münasibətin hansı səviyyədə olduğu Bakıda İngiltərənin “Çelsi” və “Arsenal” komandalarının qarşılaşacağı Avroliqa finalı öncəsində daha bariz şəkildə göründü.

İngiltərənin dövlət qurumları azarkeşlərə Bakıya səfərdən çəkinməklə bağlı tövsiyələr verdilər, mətbuat da ki bildi-bilmədi yazır, az qalırlar bizi daş dövründən qalma əcaib-qəraib bir qövm kimi göstərsinlər. Bizi azca da olsun araşdırmaq əziyyətinə belə qatlaşmırlar.

“Arsenal”ın erməni əsilli futbolçusu Henrik Mxitariyanın Bakıya gəlməmək qərarı ingilisləri özündən çıxarıb. Bir xeyli ingilis azarkeş biletləri qaytararaq Bakıya gəlməkdən imtina edib. İdman şərhçiləri deyirlər ki, futbolçu formada deyil, Bakıya gəlsə belə, ehtiyatda oturacaqdı. Amma belə görünür, Mxitariyan sadəcə bəhanədir, dava başqa şeyin davasıdır. Məsələ bu ki, bizi sevmirlər, bizə rişxənd edirlər, Avroliqa finalının Bakıda keçirilməsindən narazıdırlar və az qalırlar bu qərarı verən UEFA-nı daş-qalaq etsinlər.

Avropalıların münasibətinə bəzi insanlarımız əsəbi reaksiyalar verir. Bu günlərdə birisi yanımda belə dedi: “Bizi lap namərdcəsinə vururlar!”

Adımız bədnam çıxıb. Avropalıları maarifləndirmək üçün sosial şəbəkələrdə bəziləri ingiliscə video çarxlar, müraciətlər, şərhlər paylaşmağa başlayıblar. Demək istəyirlər ki, siz səhv başa düşmüsünüz, biz əslində, o qədər də bədnam deyilik…

2015-ci ilin yayında adını çəkmək istəmədiyim qonşu ölkənin paytaxtı T.. şəhərində (bu ölkənin adı gələndə allergiya olanların həssaslığını artıq nəzərə almaq vaxtıdır)  Superkubok finalında “Barselona” və “Sevilya” futbol klublarının oyununa baxmağa getmişdik. Təşkilatçılıq bərbad idi. Adicə nəqliyyat məsələsini həll edə bilməmişdilər. Rustaveli prospektindən “Dinamo” stadionuna qədər yolun ortasıyla insan seli hərəkət edirdi. Qarmaqarışıqlığın hökm sürdüyü stadion girişində mühafizəçilər əsnəyir, biletlərə gözucu belə baxmağa ərinirdilər, yoxlanışa-filana baxan yox idi. Birtəhər stadiona daxil olduq. Və bir də gördük stadion həşərat sürülərinin hücumuna məruz qalıb (deyəsən, lazım olan dərmanları, kimyəvi maddələri vurmamışdılar). Oyun boyu Messi ağzına, burnuna daxil olmaq istəyən armudu stəkan boyda çəyirtkələri qovmağa çalışdı, azarkeşlər də oyun ərzində həşəratlarla boğuşmaqdan oyuna baxmağa imkan tapmadılar. Amma bütün bunlara rəğmən, adını çəkmək istəmədiyim ölkəyə gözün üstə qaşın var deyən olmadı…

Bizə isə deyirlər!

Bu iynəli sözləri bizə hansısa braziliyalı, hindistanlı, çinli desəydi, vecimizə olmazdı, amma avropalılar deyir, o avropalılar ki, “Eurovision” mahnı müsabiqəsi Bakıda keçiriləndə, şəhərin bir hissəsini yer üzündən silib yerində onların xoşuna gəlsin deyə, “Kristal Zal” tikdik. Avropa Oyunları keçiriləndə, onlar üçün “Olimpiya stadionu”, “Atletlər şəhərciyi” və digər binaları, qurğuları inşa etdik. 

Hətta bir neçə gün əvvəl onların könlü xoşallansın, bizdən razı qalsınlar deyə, xəbər çıxdı ki, Avroliqa finalı ərəfəsində öz vətəndaşlarımız şəhər mərkəzinə buraxılmayacaq, təki avropalılar rahat gəzib dolansınlar. Bu xəbər etirazlardan sonra təkzib edildi, amma artıq ox yaydan çıxmışdı…

Axırda da nəticəsi. Məlum oldu ki, avropalılar bizi istəmirlər, bizə kinayə edir və dodaq büzürlər.

Zarafat bir yana, nədir bu avropalılardakı qıcığın səbəbi?

Avropalılar Avroliqa kimi avropai şeyləri Avropa coğrafiyası çərçivəsində görürlər. Məsafə anlayışı böyük rol oynayır, Avropanın əsas şəhərləri bir-birindən bir neçə saatlıq məsafədə yerləşir, Londondan Parisə 344 km; Parisdən Amsterdama 430 km; Amsterdamdan Kopenhagenə 621 km; Kopenhagendən Berlinə 354 km; Berlindən Praqaya 280 km; Praqadan Vyanaya 252 km; Vyanadan Budapeştə 214 km; Budapeştdən Zaqrebə 300 km; Zaqrebdən Romaya 518 km; Romadan Barcelonaya bir az çox 859 km;  Barselonadan Madridə 504 km; Madriddən Lissabona 503 km məsafə var.

Bütün şəhərlər bir-birlərinin yaxınlığında yerləşirlər, nəqliyyat ucuz və rahatdır. Ona görə də ən azından ingilis azarkeşlərinin Londondan Bakıya 3970 km. məsafəni qət etmək istəməmisini başa düşmək olar. Amma məsələ təkcə məsafə uzaqlığında deyil, həm də dəyər uzaqlığındadır.

Biz bir ölkə kimi Avropa dəyərlərinin daşıyıcısıyıqmı? Avropalıların Avropa dəyərləri deyəndə nəyi nəzərdə tutduqları məlumdur: oxşar və ya eyni sivilizasyon formasiyadan keçmiş ölkələrin dəyərləri. Bu mövzunu daha yaxşı izah edən qalaq-qalaq kitablar mövcuddur, amma Avropa Birliyinin saytında qısa və konkret şərhlərlə bu dəyərlərin nələr olduğu yazılıb: İnsan ləyaqəti, Azadlıq, Demokratiya, Bərabərlik,Qanunun Aliliyi və İnsan Hüquqları.

Bunlar o dəyərlərdir ki, ya bizdə yerli-dibli yoxdurlar, ya da kökləri kəsilmək üzrədir.  “Human Rights Watch”, “Amnesty International”, “Freedom of House”, “Transparency International” kimi təşkilatlar yuxarıdakı dəyərlər əsasında hər il dünya ölkələrinin göstəricilərini müəyyən edirlər, bilirsiniz. Onu da bilirsiniz ki, bu siyahılarda Azərbaycan həmişə ən axırıncı yerlərdə olur.

Tənbəllik etməyib 2018-ci ildə Azərbaycanın qərarlaşdığı bir neçə indeksi araşdırdım, digər göstəricilərə hörmətli oxucu istəsə, internetdə nəzər sala bilər:

Beynəlxalq İnsan Azadlığı İndeksi (Cato Institute 2018)
Azərbaycan ümumi göstəricilərdə: 6,80 bal (160 ölkə arasında 130-cu yer)
Şəxsi azadlıq     5,68  bal (162 ölkə arasında 131-ci yer)
İqtisadi azadlıq 6,49  bal (162 ölkə arasında 102-ci yer)
Beynəlxalq Demokratiya İndeksi (Freedomhouse 2018) 
Azərbaycan 6,5 bal (Qeyri-azad ölkə)
Yəmən, Liviya, Efiopiya kimi ölkələrlə eyni mövqelərdəyik
Rüşvət Qavrama İndeksi (Transparency International 2018)
Azərbaycan 25 bal (180 ölkə arasında 152-ci yer)
Madaqaskar, Kamerun, Tacikistan və Nikaraqua ilə eyni mövqelərdəyik.
İfadə azadlığı İndeksi (Reporters Without Borders 2018)
Azərbaycan 59,7 bal (180 ölkə arasında 163-cü yer)
Liviya, İran, Özbəkistan, Bəhreynlə eyni mövqelərdəyik
LGBT Hüquqları (Rainbow-Europe)
Azərbaycan 49 Avropa ölkəsi siyahısında ən axırıncı pillədədir

İstənilən Qərb jurnalisti, tədqiqatçısı Azərbaycanla bağlı araşdırma aparanda bu cür indekslərə baxır, bu indikatorlar bir növ ölkələrin özlərini necə apardıqlarını göstərir. Obrazlı desək, Azərbaycan həmişə sinfin ən arxa partalarında nadinc şagirdlərlə bir sırada əyləşir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan son illərdə dünyaya hansı xəbərlərlə çıxıb? Gəlin həqiqətləri yada salaq, çünki həqiqətlər tez unudulanda, illuziyalar baş qaldırır, illuziyalar doğrulmayanda isə əsəb və böhranlar baş verir.

Siyasi fəallar, hüquq müdafiəçiləri, bloggerlər, jurnalistlər həbsə atılıblar. Müxalif fikirli şəxslər türmələrdə işgəncələrdən keçiriliblər. Yazıçı Rafiq Tağı qətlə yetirilib. Yazıçı Əkrəm Əylisli yazdığı romana görə, ictimai terrora məruz qalıb, ailə üzvləri cəzalandırılıb, yazıçının ölkədən çıxışına qadağa qoyulub, məktəb, universitet müəllimləri və tələbələrin iştirakıyla kitablarının ictimai şəkildə yandırılması kampaniyaları aparılıb. Müxalif fikirli insanların ailə üzvləri polis bölmələrinə aparılaraq ya həbs edilib, ya da həqarətlərə məruz qalıblar. Atalar, analar, bacılar, qardaşlar və qohumlar “müxalif fikirli yaxından” imtina etmələri barədə ərizələr yazmağa məcbur ediliblər. Başqa bir ölkənin paytaxtının mərkəzindən adam oğurlanıb və Bakıya gətirilərək həbs edilib (jurnalist Əfqan Muxtarlı və digər bir çoxları hələ də həbsdədirlər). Mətbuat orqanları, saytlar bloklanıb. Çox sayda insanın ölkədən çıxışına stop qoyulub, çox sayda insan da mühacirətə (sürgünə) getməyə məcbur edilib…

Atüstü yada düşən həqiqətlər bunlardır. Və bu hadisələr uzaq keçmişdə yox, təzəlikcə baş verib və baş verməkdədir. Keçilən bütün qırmızı xəttlərə görə, cəmiyyətdə böyük bir təbəqə hakim quruluşa qarşı təhlükəli düşmənçilik hissləri bəsləyir.

Ümumiyyətlə, öz vətəndaşlarının dövlətə, hökumətə qarşı rixşənd etməsinin, düşmənçilik hissləri bəsləməsinin milli idman növünə çevrildiyi bir ölkəyə allahın yad avropalısından niyə sadəlövhcəsinə ehtiram gözlənilir, o qəribədir.

Və bütün bunlardan sonra necə ola bilər ki, Avropa istər Henrix Mxitariyan, istər Ermənistan, istərsə də digər məsələlərdə Azərbaycana xoş üz göstərsin? O Avropa ki, min illərə dayanan siyasət, müstəmləkəçilik və tarix təcrübəsi var. Və o təkcə münasibət bəsləməklə yetinmir, həm də qərar vermək iqtidarındadır.

Avropalılarda ola bilsin, bizə qarşı müəyyən stereotiplər var, amma biz həmin stereotipləri doğrultmaq üçün əlimizdən gələn hər şeyi etmişik və etməkdəyik.

Müsəlman aləminin ilk demokratik cümhuriyyəti, qadınlara səsvermə hüququ verən ilk ölkə, tolerantlıq, multikulturalizm, Bakı gözəl şəhər… Bunlar qulağa xoş gələn şeylərdir. Əslində isə ilk demokratik cümhuriyyəti anmaq üçün adicə yürüşə belə icazə verilməyən ölkədir müasir Azərbaycan.

Biz həqiqətləri və faktları tezliklə unuda bilərik, illuziyalara tez qapıla bilərik, avropalılardan isə bunu gözləmək ən azından sadəlövhlük olardı.

“Uman yerdən küsərlər”, Avropadan isə küsməyə və incinməyə dəyməz.

Cavid Ramazanlı

Azlogos.eu

Yuxarı