80-ci illərin ortalarında məni, XIX əsrin rus rəssamı Vasiliy Vereşaginin həyat və yaradıcılığı maraqlandırmağa başladı. O, sovet dövründə rəsmi olaraq “böyük humanist” adlandırılmışdı və sovet məktəblərində onun baxışlarının illustrasiyası kimi “Müharibənin apofeozu” şəklinin reproduksiyası misal göstərilirdi. Yəqin ki, xatırlayarsınız: bir neçə min insan kəlləsindən ibarət dağ – “Bütün keçmiş, indiki və gələcək istilaçılara həsr olunur”. Vereşagin həqiqətən də parlaq və təcrübəli rəssam, klassik realizmin davamçısı, sujetləri bütün detallarına qədər qeyd edən böyük tədqiqatçı idi.

Kitabında bədii tənqidçi Vladimir Stasova yazdığı məktubdan bir cümləni oxuduqdan sonra onun haqqında yazdığım kitabı yarımçıq saxladım: “Mən özüm adamları kəklik kimi güllələyirdim”. Vereşagin 1868-ci ildə Səmərqənddəki “müdafiə”də iştirakından yazırdı. Mən “böyük humanist” haqqında kitab yazmaq istəyirdim, amma Vereşaginin işləri məni növbəti – Mərkəzi Asiyada fahişəliyin tarixi haqqında kitab üzərində işə təhrik elədi. Vereşagin yaxşı etnoqraf idi və şəkillərindən hər birini sonralar bəzi hissələri müxtəlif kitablarda çap olunan gündəliklərində təsvir edirdi. Mən, gündəliklərin birində “Əsir uşağın köləliyə satışı” şəklinin təsvirini oxumuşdum. Burada 5-6 yaşlarında lüt oğlan və əyinlərində Asiya xalatları olan ticarət edən adamlar təsvir olunmuşdu. Nədənsə sovet dövründə incəsənət kitablarında Vereşaginin sujetinin təsviri ilə bağlı heç bir şey yazmırdılar, ona görə də bu şəkil uzun müddət despotizmin bir nümunəsi kimi təqdim olundu. Sovet tənqidçiləri demək olar ki, eyni şeylər yazırdılar: “Rəssam “Əsir uşağın satılması” şəklində həmin dövrdə Orta Asiya reallığının başqa bir kədərli tərəfini – qul ticarətini nifrətlə ifşa edir. Vereşagin  “canlı mal” qismində böyük adam deyil, köməksiz, müdafiəsiz uşaq təsvir etməklə məsələnin faciəviliyini daha da vurğulamışdır.”
1872-ci ilə aid bu məşhur şəkildən başqa Vereşagin 1868-ci ildə “Baça öz pərəstişkarları ilə” adlı şəkil də çəkmişdir. Lakin Parisdəki sərgi zamanı mətbuat və tənqidçilərin çoxsaylı iradlarından sonra şəkil məhv olunmuşdur. Yalnız dörd ilə keçəndən sonra başqa biri, daha məşhuru çəkilmişdir. 1883-cü ildə Sankt-Peterburqda nəşr olunmuş “Orta Asiyaya səyahət” kitabında isə Vereşagin həmişə olduğu kimi sujetin təsvirini vermişdir:

““Baça” kimi qeyri-normal hadisənin əsas səbəbi qadınların həddindən artıq alçaldılmış mövqeyə malik olmasıdır. Hərfi tərcümədə “baça” oğlan deməkdir; lakin bu oğlanlar başqa hansısa, artıq qeyd etdiyim kimi qeyri-normal rolu da icra etdikləri üçün “baça” sözü izahatı bir qədər naqolay olan başqa mənanı da verir.
Baça-rəqqaslar səkkiz, bəzən də daha çox yaşı olan adi gözəl oğlan uşaqlarından seçilir. Uşaq pul qazana bilməyən valideynlərin əlindən bir, iki, bəzən isə daha çox gözəllik məftununun və fırıldaqçının əlinə düşür, onlar da yaşlı, artıq karyerasını bitirmiş rəqqaslar və müğənnilər vasitəsilə öz şagirdlərinə bu sənəti öyrədir, onu gəlincik kimi geyindirir, əzizləyir, sığallayır və arzu edənlərə pul qarşılığında gecələr ictimai göstərilər üçün verirlər.

Mən belə ictimai göstəri – “tamaşa”ları çox görmüşəm, lakin ilk gördüyüm, varlı tacir S.A. üçün olanı daha yaxşı yadımda qalıb. Demək olar ki, hər axşam şəhərin bu və ya başqa evində  “tamaşa” olur, bəzən isə əsas bayram zamanı orucluqdan əvvəl, bu cür adi göstərilərlə müşayət olunan toyların çox olduğu vaxtlarda eyni zamanda bir çox evdə “tamaşa” olur. Bu zaman şəhərin hər tərəfindən baçanın rəqsi və ifasının sədaları altında qaval və barabanların, qışqırıq və alqışların səsi eşidilir. Şəhərdə tanışlarım az olduğu üçün mən S.A.-dan “tamaşa” təşkil etməsini xahiş etdim və o, gecə xəbər verdi ki, “tamaşa” hazırdı və tezliklə başlayacaq; biz bir neçə nəfərlə onun evinə getdik.

Darvazada və darvazanın ağzında həddindən çox adam vardı, izdiham həyəti doldurmuşdu,  yalnız ortada yerdə oturanların əmələ gətirdiyi geniş dairə boş idi, həyətin qalan hər yeri – bütün qapılar, eyvanlar, damlar (damlarda daha çox qadınlar olur) insan başları ilə dolu idi. Dairənin bir tərəfində hündür yerdə musiqiçilər – bir neçə böyük qaval və balaca təbil çalanlar əyləşir; bədbəxtçilikdən bu musiqiçilərin ətrafında da hörmətli qonaqlar olduğumuz üçün bizi əyləşdirdilər. Həyəti işıqlandıran iri neft məşəlindən yayılan parlaq qırmızı alov ulduzlu lacivərd səma ilə birlikdə səhnəyə möhtəşəm effekt verirdi. Tanış bir sart mənə hansısa qadağan olunmuş şeyi təklif edərkən yaranan üz ifadəsi ilə göz vuraraq “Gəl bu tərəfə gedək” deyə pıçıldadı. “Nəsə olub? Niyə?” – deyə soruşdum. “Gedək, baçanı necə geyindirirlər baxaq”. Qapıları həyətə açılan otaqların  birində əksəriyyəti möhtərəm yerlilərdən ibarət olan bir neçə adam ehtiramla baçanı – göstəri üçün geyinən gözəl oğlanı çevrəyə almışdılar; onu qıza oxşadırdılar: bir neçə xırda hörükdən ibarət uzun saçlar taxdılar, başına böyük rəngli ipək yaylıq örtdülər və sonra bu yaylığı nazik qatlanmış parlaq qırmızı başqa bir yaylıqla alnının yuxarısında bağladılar. Baçanın qabağında güzgü tutmuşdular, o da durmadan nazla özünə baxırdı. Həddindən artıq kök bir sart şam tutur, digərləri isə güclə nəfəs alaraq pərəstişlə (şişirtmirəm) əməliyyata tamaşa edirdilər və əgər nəyisə düzəltmək, saxlamaq lazım gələrdisə kömək etməyi özlərinə fəxr hesab edirdilər. Oğlanın bəzənməsi qaşları və kipriklərinin vurğulanması və üzünə bir neçə quzu dərisindəki buruqlardan yapışdırılması ilə bitdi və həqiqətən də qıza çevrilmiş oğlan onu möhkəm qışqırıqlarla qarşılayan tamaşaçıların önünə çıxdı.”

Mərkəzi Asiyada  qadın, kişi fahişəliyi və zoofiliya haqqında kitabı kənara qoydum; sovet dövrü idi, belə şeyi çap etmək mümkün deyildi, nəticədə arxivin böyük hissəsi itdi, kitabın özünü isə unutdum. Onu yalnız Gürcüstana yaşamağa gələndə və “kinto” sözünün mənşəyini araşdırmağa çalışanda xatırladım.

Kintonun mənşəyi ilə bağlı əfsanələr hələ də sovet dövründən qalma şayiələr şəklində geniş yayılmışdır, guya ki, kinto əyləndirici məclislərə cəlb olunan məzlum sinif, ticarət insanlarıdır. Həmçinin onların pozğun həyat tərzi sürən əyyaşlar, fırıldaqçılar olması ilə bağlı fikirlər də mövcuddur. Hərdən isə onların xırda tacirlər, əsilzadələrin nökərləri olduğunu da deyirlər. Nəhayət, çox nadir hallarda, xüsusilə də yaşlı adamlardan kintonun seksual əyləncələrlə və ya ən yaxşı halda, cəmiyyət tərəfindən qınanılan davranışla bağlı xüsusi məşğuliyyət olmasına eyham edən fikirlər eşidilir.

Gürcüstanda kinto Tiflis şəhər həyatının bir hissəsi hesab olunur, “kintouri” rəqsi isə konsert proqramlarında çox məşhurdur. Lakin mən hər dəfə müxtəlif xareoqrafik quruluşlarda “kintouri” rəqsini gördükcə daha çox əfqan “baçabozi”lərinin rəqslərini xatırlayırdım, oxşarlıq həddindən artıq çoxdur. Ritmlər, bədən və əl hərəkətləri, hətta geyimlər belə oxşardır, tək fərq kintourini enlibalaq şalvar geyinən, baçabozini isə qadın paltarı geyinən kişilərin ifa etməsidir. Vereşaginin gündəliklərində baçabozi rəqsləri belə təsvir olunur:

“Baça yavaş, axıcı hərəkətlərlə dairəni fırlanmağa başladı; o, təkrarlanan qaval və alqış səslərinin ahənginə uyğun hərəkət edərək, incəliklə bədənini buraraq, əllərini fırladıb başında dolandıraraq çıxış edirdi. Onun iri, parlaq, qara gözləri və  gözəl ağzı hərdən çox utanmazcasına cazibədar ifadəyə malik olurdu. Baçanın belə çoxmənalı baxışlarını və təbəssümünü istiqamətləndirdiyi xoşbəxt tamaşaçılar həzdən əriyir və göstərilən diqqət əvəzində təzim edərək üzlərinə yaltaq ifadə verirdilər. Hər tərəfdən “mənim sevincim, mənim ürəyim” sözləri səslənirdi. “Mənim həyatımı al, sənin bir təbəssümünün yanında o heç nədir” – deyə  qışqırırdılar. Və budur, musiqi daha sürətlə və bərkdən çalınmağa başlayır, ona uyğun olaraq rəqs də canlanır; ayaqyalın rəqs edən baçanın ayaqları cəld, sürətli hərəkətlər etməyə başlayır, əlləri isə fırlanan bədəninin yanında ilan kimi qıvrılır; qaval daha bərkdən və daha sürətlə çalınmağa və baça da daha sürətlə fırlanmağa başlayır, ona görə də yüzlərlə göz onun hərəkətlərini güclə izləyir; nəhayət musiqinin şiddətli gurultusu və tamaşacıların coşqun harayları ilə yanaşı rəqsin son fiquru oynandı və bunun ardınca rəqqas və ya rəqqasə ona verilmiş çaydan bir az içib sərinlədikdən sonra yenidən yüngülcə əl edərək, sağa və sola təbəssüm və incə, işvəli baxışlar ataraq sakitcə səhnəyə daxil olur.”

Rəqslərdəki oxşarlıq Gürcüstan tarixi kitablarında kintonu müxtəlif şənliklər və ya bayramlarda kişiləri əyləndirən yüngül əxlaqlı kişilər kimi təqdim edən hekayələr və şəhər əfsanələri ilə təsdiqlənir. Kinto mahnılarının mətnlərində balaca oğlana (“patara biçi”) müraciət kimi müdhiş bir oxşarlıq da var. Doğrudur, məhəbbət məzmunlu müasir kinto mahnılarında əsas fiqur balaca qızdır (“patara qoqo”), ancaq yaşlı insanlar da xatırlayırlar ki, əvvəllər bu mahnılarda balaca oğlandan və ona olan məhəbbətdən danışılırdı.

Tengiz Verulavın məqaləsində fars ənənələri ilə analogiyalar nümayiş olunur. O güman edir ki, orta əsr İranına söykənən kinto ənənəsi kinto davranışının daha sonrakı təsvirləri ilə - yalan, hiyləgərlik, fırıldaqçılıq ilə də uzlaşır. Əgər yenə də Vereşaginin gündəliklərində baçabozinin təsvirinə nəzər salsaq belə davranışın mənşəyi aydın olur:

“... divarın yanında baş tərəfdən qürurla balaca baça əyləşmişdi; burnunu yuxarı qaldırıb gözlərini qıyaraq ətrafı təkəbbürlə süzür və öz üstünlüyünün fərqindədir; onun ətrafında bütün otaqda divar boyunca bardaş qurmuş müxtəlif növdə, ölçüdə və yaşda – qoca və cavan, alçaq və hündür, kök və arıq – sartlar (Mərkəzi Asiyanın farsdilli əhalisi sart adlanırdı) oturublar; onlar hamısı ovuclarını dizlərinə dirəyərək və bir qədər əyilərək diqqətlə baçaya baxırlar, onun hər bir hərəkətini izləyir, baxışını tutur, sözünə qulaq kəsilirlər. Oğlanın baxış və ya sözlə şərəfləndirdiyi bəxtəvər bütövlükdə üzündən və vücudundan rəzillik yağan bir ifadə ilə yaltaqcasına ona cavab verir...”

Çox güman ki, kinto və baçabozi peşəsinin özünəməxsusluğu onların davranışında öz izini qoyub və hətta bir neçə nəsil sonra belə kintolar rəqs edən oğlanlardan xırda tacirlərə çevriləndə də onların vizit kartı olub. Bu transfarmasiya tədricən baş verib, tarixçilərin rəvayətləri isə Tiflisin 100 illik tarixinin təsviri ilə zənginləşir, Tiflisin Maydan rayonunda əyləncə mərkəzlərinin yerləşdiyi və ora getməyi sevən adamların cinsi pozğunluqda günahlandırıldığı danışılır. Sovet tarixində isə kinto elə xırda tacir kimi qaldı və “karoçexili” ilə birlikdə Tiflisin xırda biznesini təmsil edirdi: “karoçexili” əsnaf idi, “kinto” isə şən tacirlər. Lakin kintouri və “kinto” həyat tərzi onların mənşəyini xatırladır.

XIX əsrin sonuna aid Tiflis folklorunda kinto Artur-zaikə aid hesab olunan belə bir mətn var:
Qardaşıma vermirəmsə gözəl götüm nəyimə lazım,
Sizi əyləndirməyirsə Arturun qoy başı batsın.
Qardaşlar,bir badə içək dalımıza aşiqlər üçün,
Şanlı yolumuza çıxıb haqq qazananlar üçün.
Arvad kimi qaba, kobud xislətimiz bizim də var
Şərəfimizə şərab içir Tiflisdəki bir general.
Cütləşərkən biz bir gücük, onsuz isə qəfəsdə quş.

Mən həmin dövrdəki kintonun illustrasiyasını görməmişəm, lakin Tiflis kintolarından Darto Qalustyanın təsvir olunduğu XIX əsrin sonuna aid şəkil davranışın özünəməxsusluğunu tamamilə əks elətdirir. Poza, şuxluq, birləşən barmaqlardan ibarət əl jesti qadın hərəkətlərindən ibarət rəqsin bir hissəsi kimi kintaurida saxlanmışdı, ən azından XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərindəki kintauri rəqs quruluşları və ya çəkilişlərində bu detallara rast gəlinir.
“Kinto” sözünün axtarışı məni daha çox gürcü mədəniyyəti və dilinə İranın və fars dilinin təsirinin güclü olduğu dövrlərə apardı. Və əgər fars dilindən gürcü dilinə “küçə”, “pəncərə”, “puli” və s kimi ən adi sözlər keçibsə deməli “kinto” sözü də fars mənşəli ola bilər.

Bəs niyə “kinto”? Bu söz hardan gəlir? Tarixi versiyalardan biri “kinto”nun yaranmasını çar Rostomun dövrü (165-1658) ilə əlaqələndirir və “kinto”nun İrandan “mədəni mal” və “mədəni interversiya” qismində gətirildiyi güman edilir. Daha dəqiq desək, bəzi tədqiqatçıların fikrincə, farsdilli dünyanın şəhərlərində baçabozinin çiçəkləndiyi dövrdə həmin zamankı fars ənənələri vasitəsilə mənəvi pozğunluq, assimilyasiya üçün gətirilmişdir. Fars şahı I Abbasın sarayında tərbiyə olunan və Gürcüstana (Kartli, sonra da Kaxetiyaya) fars idarəetməsi və həyat tərzi ənənələrini gətirən çar Rostomun dövrü üçün bu tamamilə təbii bir şeydir.
Lakin Gürcüstana gələn “kintolar” çar Rostomun hakimiyyəti dövründən sonra çox güman ki, işsiz qalıblar və Gürcüstana fars təsirinin bitməsindən sonra onların fəaliyyəti güclənməkdə olan pravoslav kilsəsi və cəmiyyət tərəfindən nəzarətdə saxlanılıb. Yəqin ki, buna görə tədricən “kinto” fəaliyyəti, yəni əyləncələrin (o cümlədən seksual xarakterli) iştirakçıları şəhər həyatının tamamilə zərərsiz hissəsinə çevrilə bilib.

Bununla belə, “kinto” imici hələ də “kintouri” rəqsinin müasir ifaçılarının belə yayına bilmədiyi seksual xarakterə malikdir, tarixçilər – etnoqraflar və folklorçular isə “kinto” mahnıları və davranışının bir hissəsi olan çoxlu nalayiq şey xatırlayır. Onların zarafatları və mahnıları vulqar idi, davranışları isə cəmiyyət tərəfindən qınanılırdı.
Yenə də nəşr olunmamış kitabım haqqında xatirələrə qayıdıram. Həm islamaqədərki, həm də islamlaşmadan sonrakı dövrdə şərq ölkələrinin seksual davranışı nəinki qınanılmırdı, hətta şəhər mədəniyyətinin mühüm hissəsi hesab olunurdu. Məsələn, etnoqraflar ərazisi farsdilli məkanın bir hissəsi olan Tacikistan və Özbəkistanda müasir Əfqanıstan və İrandakı kimi bayram, xüsusilə də toy əyləncələri olduğunu qeyd edirlər. Ənənəvi olaraq ayrı-ayrılıqda qadın və kişi şənlikləri təşkil edirdilər, kişi şənliklərində kişilər özlərini örtüklə örtür və altdan piyalələri gizlədib döşləri imitasiya edərək qadın rəqsləri ifa edirdilər. Onlar qəsdən incə səslə oxuyur, rəqs edəndə isə budlarını yırğalayaraq və qıvrılaraq qadın hərəkətlərini təqlid edirdilər.

Qadınların da belə əyləncəsi vardı, lakin onlar da əksinə kişini təqlid edirdilər: onların bəziləri özlərinə bığ çəkir, kişi obrazını tamamlamaq üçün isə paltarın ətəyini kəmərlə fallosu xatırladarcasına sıxırdılar. Və əlbəttə ki, oxuyanda qəsdən kişi səsi ilə oxuyur, rəqs edəndə isə kişi partnyorun rolunu ifa edirdilər.
Beləliklə, cinsin xaricən dəyişdirilməsinə bir çox müasir rəqslərdə, o cümlədən gürcü rəqslərində də rast gəlinir, lakin belə imitasiyanın səbəbi artıq çoxdan unudulduğundan kişi partiyasının qadın tərəfindən ifası həmin qadının cəsurluğu sayılır. “Kintauri”də müasir dövrə qədər bir çox qadın hərəkətləri istifadə olunur, məsələn, əlin üzün yanında hərəkəti və ya kişi bədənindən daha çox qadın bədəninin quruluşunu ifadə edən yeriş.

Gürcüstanda “kinto”nun yaranmasının müqayisəsi və tarixi təsdiqini axtardığım bütün vaxt ərzində “kinto” sözünün özünün mənasını tapmaq istəyi məni rahat buraxmırdı. Gürcü leksikonunda onun semantik izahı yoxdur, Tiflisin erməni şəhər mədəniyyətinə aid etmək cəhdləri də alınmadı, baxmayaraq ki, çar Rostomun salnamələrində göstərilir ki, ilk “kinto”lar İrandan gəlmə ermənilər olub.

İzah həmin nəşr olunmamış kitabda tapıldı. Bu sözün rəsmi “baçabozi” mənasından başqa müasir fars dilində həm də alçaldıcı mənası da qalır: tacik dilində və daricədə - “kunte”; jurnalist Dariyuş Racabiyonun mənə izah etdiyinə görə isə fars dilinin Xorasan dialektində “kundeh” “kun” – göt sözündən gəlir, hərfi mənası isə “götünü verən”, yəni uşaqbaz və yaxud yüngül əxlaqlı qadın deməkdir. Bu söz hələ də kimisə oğlanbazlıqda ittiham etdikdə geniş istifadə olunur. Son 20 ili İranda yaşayan məşhur tacik tədqiqatçısı Mirbaba Mirrəhim mənim linqvistik anologiyalarımı təsdiqləyib.

Lakin “kinto”nun Gürcüstanda yaranması versiyasına nəzər yetirəndə “baçabozi” sözünün itməsi, “kinto”nun isə saxlanmasının səbəbi aydın olmur. Bəlkə gürcü sözü “bozi” “baçabozi”nin qalığıdır, “baçabozilər” isə özlərini alçaldıcı tərzdə “kunte” və ya “kundeh” adlandırıblar ki, bu da sonradan kintoya çevrilib? Lakin bozi sözü Şota Rustavelinin “Pələng dərisi geymiş cəngavər” əsərində istifadə olunur. Bunlardan başqa, gürcü dilində daha çox bu sözlərlə əlaqədar olan başqa bir söz də qalmışdır – “tamaşa”, hansı ki, fars dilində tərcümədə əyləncə, göstəri, baxmaq və ya seyr etmək mənasını verir. Əfqanıstanda “baçabozilər”in iştirakı ilə təşkil olunan göstərilər hələ də bu sözlə adlandırılır.

Mən tədqiqatçılar və Tiflis sakinləri ilə söhbət edərkən kinto sözünün mənşəyi ilə bağlı çox müxtəlif ehtimallarla rastlaşdım, lakin heç kim onun mənşəyini izah edə bilmədi, belə ki, nə gürcü, nə də erməni dilində kinto fəaliyyət növünə yaxın olan və oxşar səslənməyə malik söz yoxdur. Buna görə də hesab edirəm ki, kinto sözünün mənşəyi həmin o ikrahla səslənən fars sözləri “kunte” və “kundeh”ə əsaslanır.

Bu tamamilə məntiqlidir. İranın güclü təsirinə baxmayaraq gürcü çarlıqlarında hələ də kilsənin və digər dəyərlərin təsiri qorunub saxlanırdı və bunlar gəlmə mədəniyyətin, əlbəttə baçabozilərin homoseksual rəqslərini ümumiyyətlə mədəniyyət hesab etmək olarsa, qəbul edilməsinə imkan verə bilməzdi. Çox güman ki, böyük şəhərlərdə, ən çox da Tiflisdə daxili mübarizə gedirdi: sakinlərin bir hissəsi çar Rostomun gətirdiyi yeniliyi qəbul edir, digər hissəsi isə müqavimət göstərirdi. Çox güman ki, 1744-cü ildə gürcü provaslav kilsəsində aparılan islahat və canlanmadan sonra şəhərin kişi əsilzadələrinin də əyləncələri tədricən dəyişməyə başladı: cəmiyyət bu tip əyləncələrə nifrət bəsləyirdi. “Kintolar” özləri tədricən peşələrini dəyişdilər, lakin keçmişdə onların məşğuliyyətinin seksual həzlə bağlı olmasını göstərən çox şey – folklor, rəqs və mahnılar, həmçinin əfsanələr qorunub saxlanmışdır.

Yazılanlar heç bir halda bundan sonra kintaurini “pis” rəqs hesab edib-etməməklə bağlı mübahisələrə səbəb ola bilməz. İstənilən xalqın mədəniyyət tarixi qədim ənənələr və inanclarla bağlıdır, və artıq milli olan hər hansı bir şeyə müqavimət göstərmək mümkün deyil. Ən müxtəlif mədəniyyətlərdə və xalqlarda araşdırıldıqda belə rəqslər ən ədəbsiz tarixə malik olan şeylərdir. Əxlaqi nöqteyi-nəzərdən tanqo və ya ispan flamenkosu az qala ən erotik rəqsdir, göbək rəqslərindən isə heç danışmıram belə. Özünəməxsus mənşəyinə baxmayaraq kinto və kintauri Gürcüstan tarixi və mədəniyyətinin bir hissəsi olaraq qalacaq.

27/01/2012

Oleq Panfilov
Jurnalist, şərqşünas, İliya Dövlət Universitetinin professoru

Tərcümə etdi: Əfsanə Şahmurad

Kultura.az